Φροντίζοντας τον εαυτό σε εποχή αλλαγής

Αφιερώνω χρόνο για να δημιουργήσω χώρο για τον εαυτό μου και να τον αξιολογήσω.

Πώς φταίω εγώ για όσα με πικραίνουν και με δυσαρεστούν; Τί με στοιχειώνει; Και ποιες ιστορίες έχω δημιουργήσει  που υπαγορεύουν την πορεία της ζωής μου;

Ποια μοτίβα συνεχίζουν να επαναλαμβάνονται στη ζωή μου; Από τι δε μαθαίνω;

Κι όταν αναγνωρίσω το κομμάτι του εαυτού μου που πρέπει να πεθάνει, θα το ευχαριστήσω και θα θρηνήσω γι’ αυτό.

Όταν κάποιος πεθαίνει, ακόμα κι αν πρόκειται για κομμάτι δικό μου,  πρέπει να θυμάμαι ότι μπορεί να ξαναγυρίσει και να με στοιχειώσει.  Και τότε είναι που πρέπει να δουλέψω για να αναγνωρίσω τι έχει συμβεί και να το ελευθερώσω. Δε χρειάζομαι πλέον την προστασία του, η οποία εκδηλώνεται με τη μορφή θυμού, φόβου, πόνου ή θλίψης.

Κάθε φάση της ζωής μου απαιτεί μια νέα εκδοχή μου. Γι’ αυτό όταν αισθάνομαι ότι έχω κολλήσει, θα ρωτήσω τον εαυτό μου «από τι κρατιέμαι και γιατί;»

Τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να απελευθερωθώ και να σταματήσω να παίζω το θύμα ή τον μάρτυρα.

Το να θεραπευτεί κανείς κοστίζει. Χρόνο. Ενέργεια. Εγωισμό. Σχέσεις. Χρήματα. Όταν έρθει η στιγμή να αλλάξω, θα τα χρησιμοποιήσω όλα. Θα ξοδέψω ό,τι πόρους έχω για τη μεταμόρφωσή μου. Δε θα το μετανιώσω ποτέ. Η αλλαγή δεν είναι φθηνή, αντίθετα το να παραμένω γραπωμένη από έναν εαυτό που πλέον δε με εξυπηρετεί, μου κοστίζει πολλά περισσότερα απ’ όσα αντέχω να δώσω.

Είναι η οικογένειά σου Δυσλειτουργική;

Πιθανώς, και έτσι ανήκεις στην πλειοψηφία!

Ο όρος αυτός έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής μια που οι δυσλειτουργικές οικογένειες είναι πλέον ο κανόνας λόγω των πολιτιστικών αξιών, του υψηλού αριθμού των διαζυγίων και των διαδεδομένων, πολυάριθμων εξαρτήσεων – από συνταγογραφημένα φάρμακα μέχρι την άσκηση, την εργασία, τα ψώνια και το φαγητό.

Μια υγιής οικογένεια αποτελεί ένα ασφαλές καταφύγιο. Είναι ένας τόπος συντήρησης και ανάπτυξης που προσφέρει περιθώρια αυθορμητισμού, παιχνιδιού, ανοιχτότητας κι επιτρέπει την ελευθερία της έκφρασης. Μπορεί περιστασιακά να υπάρχουν διαφωνίες κι εκφράσεις θυμού, αλλά η ηρεμία επιστρέφει γρήγορα και τα μέλη της αισθάνονται ότι τα αγαπούν και τα σέβονται. Λειτουργεί ομαλά σαν μια καλολαδωμένη μηχανή, όπου οι γονείς όχι μόνο θέτουν, αλλά και συμφωνούν με κανόνες που είναι συνεπείς και λογικοί.

Ένα τέτοιο περιβάλλον παίζει ουσιαστικό ρόλο στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των μελών της. Αντίθετα, τα μέλη των δυσλειτουργικών οικογενειών έχουν χαρακτηριστικά χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και τείνουν να είναι αλληλοεξαρτώμενα. Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά των οικογενειών αυτών περιγράφονται παρακάτω.

Άρνηση. Η άρνηση είναι ένας τρόπος να αγνοήσουμε ή να προσποιηθούμε τη μη-ύπαρξη μιας οδυνηρής πραγματικότητας. Οι γονείς προσπαθούν να συμπεριφερθούν “κανονικά” μέσα στα οικογενειακά προβλήματα και τις κρίσεις, όπως είναι η απουσία κάποιου γονιού, η ασθένεια, ο αλκοολισμός κλπ. Το πρόβλημα δε συζητιέται ποτέ και ποτέ δε λύνεται. Αυτό κάνει τα παιδιά να αμφιβάλλουν για την αντίληψή τους και τους στέλνει το μήνυμα ότι πρόκειται για κάτι παράξενο και τρομακτικό, για το οποίο δε μπορούν να μιλήσουν, ούτε καν ο ένας στον άλλο.

Κλειστή ομάδα. Μια κλειστή οικογένεια δεν επιτρέπει/ ενθαρρύνει τη συζήτηση διαφορετικών ή νέων ιδεών μεταξύ των μελών της ή με τους ξένους. Τα μέλη της οικογένειας δεν επιτρέπεται να μιλούν για την ίδια την οικογένεια σε άλλους και πιθανόν να είναι χαρακτηριστικά “κλειστά” σε άτομα άλλης φυλής ή θρησκείας. Ορισμένες οικογένειες είναι απομονωμένες και δεν αλληλεπιδρούν με την κοινότητα. Ενώ εκείνες που το κάνουν θέτουν το “φαίνεσθαι” πάνω απ'όλα ώστε η αλήθεια της οικογένειας να μη βγει προς τα έξω. Όλα τα παραπάνω υποκινούνται από ντροπή και φόβο για οτιδήποτε το διαφορετικό.

Μυστικά. Κάποια μυστικά που ντροπιάζουν την οικογένεια μπορεί να φυλάσσονται για γενιές ολόκληρες. Αυτά μπορεί να αφορούν εθισμό, βία, εγκληματική δραστηριότητα, σεξουαλικά ζητήματα ή ψυχικές ασθένειες. Το βάρος της ντροπής αυτής γίνεται αντιληπτό από τα παιδιά, ακόμα κι αν δε γνωρίζουν το μυστικό.

Δυσλειτουργική επικοινωνία. Αυτό μπορεί να πάρει πολλές μορφές- από την απουσία επικοινωνίας μεταξύ των μελών ως τη λεκτική κακοποίηση. Η ομιλία δεν είναι το ίδιο με τη λειτουργική επικοινωνία, η οποία περιλαμβάνει την προσοχή του άλλου, το σεβασμό, την ενθάρρυνση και την κατανόηση. Στις δυσλειτουργικές οικογένειες η επικοινωνία δεν είναι ούτε δυναμική, ούτε ανοιχτή. Οι άνθρωποι δεν ακούνε και η λεκτική κακοποίηση είναι έντονη. Τα παιδιά φοβούνται να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους και συχνά κατηγορούνται, προσβάλλονται ή επιπλήττονται όταν εκφράζουν αυτό που σκέφτονται. Έμμεσα ή άμεσα τους έχει περαστεί σαν κανόνας να μην αισθάνονται αυτό που αισθάνονται γιατί μπορεί να χαρακτηριστούν “κακά, χαζά, δειλά, τεμπέληδες ή εγωιστές”. Μαθαίνουν να μην αμφισβητούν τους γονείς τους και να μην εμπιστεύονται τις αντιλήψεις και τα συναισθήματά τους.

Αυστηροί κανόνες. Σε οικογένειες όπου υπάρχει σωματική ή ψυχική ασθένεια, οι γονείς είναι πολύ χαλαροί ή ανεύθυνοι, τα παιδιά στερούνται καθοδήγησης και δεν αισθάνονται ασφαλή και φροντισμένα. Γενικά ωστόσο, υπάρχουν περιοριστικοί και ενίοτε αυθαίρετοι κανόνες, πολλοί από τους οποίους παραμένουν ανείπωτοι. Δεν υπάρχει χώρος για λάθη. Μερικοί γονείς παίρνουν αποφάσεις για τα παιδιά τους και ελέγχουν τα χόμπι, τα μαθήματά τους, τους φίλους και το ντύσιμό τους. Η επιθυμία για ανεξαρτησία θεωρείται απιστία και εγκατάλειψη. Απαγορεύεται να μιλούν για πράγματα που θεωρούνται “ακατάλληλα”, όπως το σεξ, ο θάνατος, η αρρώστια τους παππού ή το ότι ο μπαμπάς είχε κάνει δύο γάμους. Κάποιες οικογένειες απαγορεύουν την έκφραση θυμού, της χαράς ή το κλάμα. Όταν τα συναισθήματα δεν μπορούν να εκφραστούν, τα παιδιά μαθαίνουν τον αυτοέλεγχο με τρόπο που θα τα καταστήσει είτε υπερβολικά ελεγχόμενα στο μέλλον είτε θα αναλάβουν τα ίδια το ρόλο του ελεγκτή. Και στις δύο περιπτώσεις, οι συμπεριφορές τους υποκινούνται από τη χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Αυστηρότητα και αυθαιρεσία. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από άκαμπτους κανόνες που προκύπτουν αυθαίρετα. Τα παιδιά δεν ξέρουν πότε θα τιμωρηθούν. Κανόνες που δεν έχουν νόημα είναι άδικοι και η σκληρότητα αυτή προκαλεί αίσθημα ανημποριάς και οργής που δε μπορεί ποτέ να εκφραστεί. Τα παιδιά βρίσκονται σε συνεχές φόβο και αισθάνονται αβοήθητα λόγω της αδικίας και της απρόβλεπτης συμπεριφοράς. Με τον τρόπο αυτό παραβιάζεται η αίσθηση της αξίας και της αξιοπρέπειάς τους. Χάνουν τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη στους γονείς τους, αλλά και στην εξουσία γενικά. Επειδή είναι αναγκασμένοι να συμμορφωθούν, κάποιοι μεγαλώνουν επιδεικνύοντας μια επαναστατική ή παραβατική συμπεριφορά, που εκφράζεται με χαμηλούς βαθμούς στο σχολείο ή χειρότερα με τη χρήση ουσιών.

Σύγχυση ρόλων. Αυτό συμβαίνει όταν ένας γονέα απουσιάζει συναισθηματικά ή σε φυσικό επίπεδο και ένα από τα παιδιά αναλαμβάνει τις γονικές ευθύνες ή γίνεται σύντροφος ή έμπιστος του άλλου γονέα. Αυτό συμβαίνει συχνά μετά από διαζύγιο, αλλά συμβαίνει και σε κανονικές οικογένειες όπου οι γονείς στερούνται οικειότητας. Αυτό είναι ακατάλληλο για την ηλικία του παιδιού και καταστρεπτικό για την ψυχική του υγεία, μια που όντας αναγκασμένο να λειτουργεί σαν ενήλικας, καταστέλλει τις ανάγκες και τα συναισθήματά του ενώ συχνά μπορεί να νιώθει ότι προδίδει τον άλλον γονέα.

Απροβλεψιμότητα. Οι άνθρωποι αισθάνονται ασφαλείς όταν η οικογενειακή ζωή είναι προβλέψιμη. Αν τα παιδιά δε γνωρίζουν ποτέ ποια μπορεί να είναι η διάθεση της μαμάς ή του μπαμπά, δεν μπορούν να είναι αυθόρμητα και είναι γεμάτα άγχος και ανησυχία. Ακόμα χειρότερο είναι το χάος που προκαλείται όταν η οικογένεια βρίσκεται σε συνεχή κρίση, συχνά λόγω εθισμού, ψυχικής ασθένειας ή σεξουαλικής, σωματικής ή συναισθηματικής κακοποίησης. Αντί για ένα ασφαλές καταφύγιο, η οικογένεια μετατρέπεται σε εμπόλεμη ζώνη από την οποία πρέπει να ξεφύγεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους και πόνους στο στομάχι.

Αδυναμία επίλυσης προβλημάτων. Η επίλυση των προβλημάτων και των συγκρούσεων είναι το κλειδί για μια ομαλή οργάνωση της οικογένειας. Στις δυσλειτουργικές ωστόσο οικογένειες, τα παιδιά και οι γονείς κατηγορούνται επανειλημμένα για το ίδιο πράγμα και υπάρχουν μόνιμα θέματα διαμάχης και σιωπηλά τείχη αποδοκιμασίας και δυσαρέσκειας. Τίποτα δε λύνεται, ποτέ.

Οι υγιείς οικογένειες είναι ασφαλείς επειδή ενθαρρύνεται η αυτο-έκφραση χωρίς αποδοκιμασία ή αντίποινα. Η αγάπη εκδηλώνεται όχι μόνο με λόγια, αλλά με συμπεριφορά που δηλώνει ενσυναίσθηση και υποστήριξη. Κάθε μέλος, μέχρι το νεαρότερο σε ηλικία, αντιμετωπίζεται ως αξιόλογο και σεβαστό. Υπάρχει ανταλλαγή απόψεων και αίσθηση ισότητας, ακόμη και αν οι γονείς έχουν τον τελικό λόγο. Οι γονείς ενεργούν υπεύθυνα και λογοδοτούν για τις πράξεις τους, αλλά και κρατούν υπεύθυνα και τα παιδιά για τις δικές τους. Διορθώνουν και τιμωρούν την κακή συμπεριφορά, αλλά δεν κατηγορούν τα παιδιά τους ή προσβάλλουν τον χαρακτήρα τους. Τα λάθη επιτρέπονται και συγχωρούνται και οι γονείς αναγνωρίζουν τις δικές του ελλείψεις. Ενθαρρύνουν και καθοδηγούν τα παιδιά τους και σέβονται την ιδιωτική τους ζωή καθώς και τα φυσικά και συναισθηματικά τους όρια. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά που δημιουργούν αυτοεκτίμηση, εμπιστοσύνη και ακεραιότητα.

Πώς η σύγχρονη πραγματικότητα μας διαταράσσει πνευματικά

Αν σκεφτεί κανείς την εξέλιξη του πολιτισμού μας, είναι πολλά εκείνα που κάνουν τη ζωή μας ευκολότερη σήμερα. Στην πραγματικότητα όμως, ο πολιτισμός αυτός έχει δομηθεί με τέτοιον τρόπο που προκαλεί πλέον υψηλά επίπεδα άγχους και ευρέως διαδεδομένα συμπτώματα κατάθλιψης. Κάποιοι από τους βασικούς λόγους γι' αυτά είναι οι εξής:

1. Αξιοκρατία: Από μικροί μαθαίνουμε πως καθένας από εμάς είναι ελεύθερος να τα καταφέρει αν διαθέτει το ταλέντο και την ενέργεια. Πίσω όμως από αυτήν την φαινομενικά απελευθερωτική ιδέα υπάρχει η πεποίθηση ότι η απουσία επιτυχίας δε είναι  πλέον “ατύχημα” ή “ατυχία”, αλλά μια ξεκάθαρη ένδειξη τεμπελιάς και έλλειψης ταλέντου. Με άλλα λόγια, αν αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή αξίζουν κάθε επιτυχία τους, τότε εκείνοι που βρίσκονται χαμηλά αξίζουν την αποτυχία τους. Μια κοινωνία που θεωρείται αξιοκρατική, μετατρέπει αυτόματα τη φτώχεια, από πρόβλημα σε καταδίκη, κι εκείνους που δεν τα καταφέρνουν, από ατυχείς σε αποτυχημένους. 
   Η λύση: Ο πολιτισμός θα πρέπει να υποστηρίξει και να εισάγει δύο βασικές ιδέες: Πρώτον, ότι η επιτυχία δεν εξαρτάται μόνο από το ταλέντο και την προσπάθεια, ότι δεν έχουμε όλοι ίσες ευκαιρίες στη ζωή κι ότι η τύχη παίζει καθοριστικό ρόλο. Και δεύτερον, ότι μπορεί να αποτυχουν και καλοί και αξιόλογοι άνθρωποι, οι οποίοι αξίζουν συμπόνια κι όχι περιφρόνηση.
   
   
2. Ατομικισμός:
   Η πεποίθηση ότι “είμαστε τα επιτεύγματά μας” και ότι “όλοι είμαστε φτιαγμένοι για κάτι συγκεκριμένο”, θέτει την ιδέα της κοινότητας στο περιθώριο. Με άλλα λόγια “ η συλλογικότητα είναι για τους απελπισμένους” και “ το να είσαι συνηθισμένος (δηλαδή, σαν τους άλλους) είναι κατάρα”. Σαν αποτέλεσμα, και στατιστικά μιλώντας, οι περισσότεροι από εμάς θα καταλήξουμε “αποτυχημένοι”...
   
   Η λύση: Η επαναξιολόγηση μιας συνηθισμένης ζωής, η εκτίμηση των καθημερινών μικρών απολαύσεων και η αναγνώριση του σιωπηλού ηρωισμού του να ζει κανείς την κάθε μέρα.
   
   
3. Απουσία πνευματικότητας:
   Στις σημερινές κοινωνίες έχει ισοπεδωθεί το αίσθημα πίστης σε οτιδήποτε μεγαλύτερο ή πέρα από αυτές. Κάποτε οι θρησκείες κάλυπταν το αίσθημα αυτό σε κάποιο βαθμό, αλλά πλέον δεν υπάρχει κάτι που να προσθέτει υποκειμενικότητα στη ζωή των ανθρώπων, οι οποίοι βρίσκονται είτε στην κορυφή είτε στον πάτο.
   
   Η λύση: Η μουσική, τα αστέρια τη νύχτα, μια έρημος, ένας ωκεανός, η σύνδεση με τη φύση μπορούν να γειώσουν τον άνθρωπο και να τον κάνουν να αισθανθεί ταπεινός με έναν παρηγορητικό και θεραπευτικό τρόπο.
   
   
4. Ρομαντισμός:
   Η φιλοσοφία αυτή μας έχει διδάξει ότι για τον καθέναν από εμάς υπάρχει κάποιο ξεχωριστό άτομο εκεί έξω που κρατάει το κλειδί της ευτυχίας μας. Ωστόσο, κι ως επί το πλείστον, πρέπει να συμβιβαστούμε σε μετρίως ανεκτές σχέσεις, με κάποιον που είναι καλός σε κάποιες περιπτώσεις και δύσκολος σε πολλές περισσότερες. Μεγάλη απογοήτευση δηλαδή για τις αρχικές μεγάλες προσδοκίες μας...
   
   Η λύση: Το να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχουμε κάνει κάποιο λάθος, αλλά ότι μας έγινε πλύση εγκεφάλου για να αποκτήσουμε ένα άπιαστο όνειρο. Αντ' αυτού, θα πρέπει να χτίσουμε τις φιλοδοξίες μας για συντροφικότητα γύρω από τη φιλία και τη μη σεξουαλική αγάπη.
   
   
5. Τα Μέσα Ενημέρωσης:
   Μπορεί να έχουν μεγάλο κύρος και σπουδαία θέση στη ζωή μας, αλλά κατά βάση κατευθύνουν την προσοχή μας σε καταστάσεις και γεγονότα που τρομάζουν, προκαλούν ανησυχία, πανικό και θυμό δημιουργώντας ταυτόχρονα τόσο ένα αίσθημα αδυναμίας για προσφορά στη δεδομένη κατάσταση που προβάλλεται, όσο και της αποτελεσματικής προσωπικής δράσης. Συνήθως τα ΜΜΕ εστιάζουν σε κτηνωδίες της ανθρωπότητας χωρίς να εξισορροπούν την κατάσταση αντιπαραβάλλοντας τες με φυσιολογικές, καλές προθέσεις, ορθολογικές πράξεις και αξιοπρέπεια. Ενώ σε ακραίες περιπτώσεις ωθούν τον κόσμο στην απόφαση να πάρει τον νόμο στα χέρια του.
   
   Η λύση: Η προβολή μιας κατάστασης θα έπρεπε να στοχεύει σε προτάσεις επίλυσής της κι όχι στο να προκαλεί οργή και θυμό. Η συστηματική προβολή προβλημάτων με δαιμονοποιημένες καταστάσεις και αποδιοπομπαίους τράγους μας εμποδίζουν να εστιάσουμε σε όσα θα έπρεπε να μας απασχολούν περισσότερο, δηλαδή τις δικές μας ζωές και καθημερινότητες.
   
   
6. Τελειότητα: Στις σύγχρονες κοινωνίες θεωρείται μέρος των υποχρεώσεών μας να είμαστε ευτυχισμένοι, υγιείς και πετυχημένοι. Αλλά δεν είμαστε...  Σαν αποτέλεσμα, καταλήγουμε να μισούμε τον εαυτό μας, να αισθανόμαστε αδύναμοι κι ότι σπαταλάμε τη ζωή μας άσκοπα.
   
   Η λύση: Μια κοινωνία ώριμη, που μας υπενθυμίζει καθημερινά ότι η τελειότητα δεν είναι εφικτή, ότι η πνευματική αστάθεια (σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό) είναι αναφαίρετο κομμάτι της ανθρώπινης υπόστασής μας κι ότι πάνω απ' όλα χρειαζόμαστε ανθρώπους με τους οποίους θα μοιραστούμε με ειλικρίνεια τους φόβους και τις αδυναμίες μας.

Η παθολογία του σύγχρονου πολιτισμού μας ωθεί να γίνουμε πιο πλούσιοι, πιο παραγωγικοί και πιο δραστήριοι απ' όσο πραγματικά μπορούμε και χρειάζεται. Η μοναδική ίσως θεραπεία θα ήταν να κοιτάξουμε κατάματα τους αληθινούς φόβους και αγωνίες μας και να υιοθετήσουμε έναν πιο ήρεμο και σε αρμονία με τη φύση μας τρόπο ζωής.