Μουσικοθεραπεία και χρόνιοι πόνοι

Πηγή:  http://www.francedouleurs.fr/publications/musicoth%C3%A9rapie-et-douleur-chronique/

Από πάντα και παντού στον πλανήτη, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη μουσική ως ένα ξεχωριστό στοιχείο της ζωής του:

Είναι η γλώσσα των συναισθημάτων.

Είναι ένας φορέας κύριων συναισθημάτων : της χαράς, του θαυμασμού, της δύναμης, της νοσταλγίας, της υπερβατικότητας, του κατευνασμού, της τρυφερότητας, της θλίψης, του φόβου..

Όλα αυτά τα συναισθήματα βρίσκονται βιωματικά σε ένα άτομο, ως σωματικές αντιδράσεις σε μια δεδομένη κατάσταση, όποια κι αν είναι αυτή.  Όλα (τα συναισθήματα) συνδέονται με το επίπεδο ευαισθησίας ενός ατόμου, σε ένα δεδομένο περιβάλλον.

Όταν πρόκειται για τον πόνο, ο οποίος μάλιστα επιστρέφει σαν επαναλαμβανόμενο ρεφραίν, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε το συναισθηματικό του κόσμο με τον ίδιο τρόπο. Το άτομο νιώθει παγιδευμένο, «κλειδωμένο» και αναγκασμένο να ακούσει μια συγκεκριμένη μουσική : αυτή της κακουχίας.

Το αίσθημα αυτό του περιορισμού, σταδιακά το οδηγεί στο να αποκοπεί εντελώς από τον κόσμο. Η ιατρική δίνει μια βιολογική έννοια στην ασθένεια, η οποία όμως επηρεάζει τόσο το σώμα, όσο και το νοητικό του κόσμο.

Η βαθμολογία άλγους μπορεί να τροποποιηθεί σημαντικά χάρη στη μουσική και ιδιαίτερα τα επίπεδα ανεκτικότητάς του. Μια θεραπευτική προσέγγιση μέσω ήχων λοιπόν, με τη βοήθεια της μουσικοθεραπείας*, μπορεί να αποτελέσει μια εναλλακτική για τους ασθενείς με χρόνιους πόνους.

Βάση πολυάριθμων κλινικών ερευνών** στην Αμερική, Ιαπωνία, Αυστραλία και Καναδά, αποδεικνύεται, χάρη σε λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες, ότι η μουσική αποφέρει αλλαγές στις νοητικές ικανότητες. Η μουσική είναι η μοναδική εμπειρία που μπορεί να διεγείρει ταυτόχρονα διάφορες εγκεφαλικές περιοχές και κυρίως τις πιο απρόσιτες, με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το αίσθημα που βιώνει ο ασθενής.

Η παραγωγή μουσικής (με τραγούδι ή παίξιμο) είναι μια εμπειρία διέγερσης, η οποία τροποποιεί την ποιότητα, τη διάρκεια, την ένταση της αίσθησης που βιώνουμε, καθώς και τη συμπεριφορά του ασθενή, ο οποίος μπορεί με τον τρόπο αυτό να εναποθέσει κάπου τον πόνο του, να τον βγάλει από μέσα του.

Ο πόνος είναι επίσης μία γλώσσα, την οποία μπορεί να υποστηρίξει η μουσική και να την εξωτερικεύσει (κατάσταση μείωσης άγχους).Δεδομένου ότι η μουσική επενεργεί στον αναπνευστικό και καρδιακό ρυθμό, στην κυκλοφορία του αίματος και στις μυϊκές συσπάσεις, στην πέψη, στο άγχος  και στον πόνο, αποκαθιστά το πλάνο των ενεργειών ολόκληρου του σώματος.

Η αντίληψη του πόνου τροποποιείται. Με ένα πιο γενικό τρόπο, η μουσική οδηγεί το άτομο στο να είναι περισσότερο ενεργός ως προς το πρόβλημά του και λιγότερο παθόν.

Συγκεκριμένα, τι κάνουμε σε μια συνεδρία μουσικοθεραπείας όταν ένας ασθενής πάσχει από χρόνιους πόνους;

Χρησιμοποιούμε τον ήχο σε όλες του τις μορφές : ακούγοντας, ηχογραφώντας, μιλώντας, τραγουδώντας, ραπάροντας, ψιθυρίζοντας, παίζοντας, περπατώντας, επαναλαμβάνοντας, χορεύοντας, δραματοποιώντας, αυτοσχεδιάζοντας, χαϊδεύοντας, τρίβοντας, κουνώντας, χτυπώντας..

Ακούμε μουσική διαφόρων ειδών και τεχνικής : χαλαρωτική, τονωτική, αποκατάστασης, ορχηστρική, υπνωτική, συν-δημιουργική, σημασιολογικής εικονικής έκφρασης, κλπ..

Προσεγγίζουμε το βίωμα του χρόνιου πόνου, στην κίνηση και στην αποδόμηση του.

Εκφράζουμε την αγωνία που σχετίζεται με το βίωμα του χρόνιου πόνου μέσω του τραγουδιού, τη συνοδεία, τη δημιουργία ποιημάτων, εξατομικευμένων CD, κλπ.

 
«Διότι ο ήχος διατρέχει  το σώμα, διότι ο ήχος διαπερνά τον πόνο, με τρόπο που μπλοκάρει τη δίοδό του προς τον εγκέφαλο.», Dr David H. Bradshaw-Πανεπιστήμιο της Utah, Salt Lake.

*Η μουσικοθεραπεία χρησιμοποιεί τον ήχο και τη μουσική σε όλες της τις μορφές, για την αποκατάσταση, διατήρηση ή βελτίωση, της πνευματικής, φυσικής και συναισθηματικής υγείας ενός ατόμου.

**Μεταξύ των πιο γνωστών: CHU-Λοζάνη , NERO-Τορόντο, Gardner C-USA, Pouget R, Guiraud-Caladou JM, Petit P, Kerdelue B, CNRS Jouy en Josas, κλπ.

Η σχέση μεταξύ της ασθένειας και των οικογενειακών μυστικών

Τι είναι η οικογένεια;

Η οικογένεια είναι κάτι το μόνιμο. Υπήρχε πριν από εμάς, ανήκουμε σ’ αυτήν όσο ζούμε και θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά από εμάς. Είναι μια γενιά ατόμων εν ζωή που πορεύονται με τουλάχιστον δύο γενιές νεκρών φορτωμένοι στην πλάτη ως τη γραμμή του τερματισμού, όπου θα φορτωθούν στην πλάτη της επόμενης εν ζωή γενιάς.

Είμαι η οικογένειά μου;

Βάση της ψυχογενεαλογίας του Jodorowsky, ο καθένας από εμάς κουβαλάει μέσα του τις τρεις προηγούμενες από αυτόν γενιές, κάτι που σημαίνει τουλάχιστον 14 άτομα. Από αυτήν την άποψη, συμπεραίνουμε ότι τα κρυμμένα μυστικά μιας γενιάς αποτελούν μια μη υγιή πηγή τραυμάτων και συγκρούσεων για εκείνους που έπονται, μια πηγή με «βρώμικο νερό», όπως λέει η Marianne Costa.

Υπάρχει σχέση μεταξύ της ασθένειας και των οικογενειακών μυστικών;

Η σχέση μεταξύ της ασθένειας και των οικογενειακών μυστικών γίνεται  αρκετά εμφανής με τη μελέτη των οικογενειακών δέντρων. Η οικογένεια είναι σαν ένα ψυχολογικό δοχείο γεμάτο μυστικά, ταμπού, σιωπές, ντροπές. Περιέχει δολοφονίες, τρέλα, ληστείες, απιστίες, φυλακίσεις, αιμομιξίες, κακοποιήσεις… Έτσι, η ασθένεια αν και δεν είναι η λύση του προβλήματος, αποτελεί μια πρόσκληση για να αντιμετωπιστεί μια οικογενειακή σύγκρουση που παρέμεινε κρυφή. Όπως έγραψε ο Françoise Dolto: “Αυτό που αποσιώπησε η πρώτη γενιά, η δεύτερη το κουβαλάει στο σώμα της».

Τι κουβαλάμε σε ψυχογενεαλογικό επίπεδο στο σώμα μας;

Στη δεξιά πλευρά, είναι η πατρική κληρονομιά και στην αριστερή, η κληρονομιά από τη μητέρα. Η κοιλιακή χώρα αντιστοιχεί στη μητέρα και η πλάτη σε φορτίο από τον πατέρα. Η περίπτωση του διαζυγίου ή του χωρισμού των γονιών, φαίνεται στη στάση των δακτύλων των ποδιών, ο φόβος για τη σεξουαλικότητα στη στάση της λεκάνης. Η έλλειψη αποδοχής κι αγάπης διακρίνεται στην αναλγησία του στήθους.

Αν δε χρησιμοποιώ λόγια για να εκφράσω την οδύνη μου, θα την εκφράσω με το σώμα μου;
Η Anne Ancelin Schützenberger έχει μελετήσει σε βάθος αυτό το φαινόμενο : “Το πένθος που δεν έγινε, τα δάκρυα που δε χύθηκαν, τα οικογενειακά μυστικά, οι ασυνείδητες ταυτίσεις και οι ανείπωτες οικογενειακές πεποιθήσεις, περνούν πάνω από τα παιδιά και τους απογόνους. Ό, τι δεν εκφράζεται με λόγια, εκφράζεται με πόνο”.

Πώς εμφανίζονται τα μυστικά στο γενεαλογικό δέντρο;

Όταν το γενεαλογικό δέντρο κρύβει κάποιο μυστικό, παρατηρείται μια δομή με κάποιο στοιχείο που επαναλαμβάνεται, επιζητώντας έτσι την προσοχής μας. Για παράδειγμα, κάποια ημερομηνία που επαναλαμβάνεται, ένας τρόπος συγκεκριμένος στην επιλογή συντρόφου, ατυχήματα με παρόμοια χαρακτηριστικά. Τα μυστικά αυτά αποκρύπτονται λόγω ντροπής, φόβου ή για προστασία από την κοινή γνώμη.

Πού εντοπίζονται τα μυστικά αυτά;

Κάθε μυστικό που κουβαλάμε αντιστοιχεί σε ένα επίπεδο:
- Οι πιο τρελές, απόκρυφες ιδέες μας εντοπίζονται  στη γενιά των προπαππούδων μας
-Τα κρυφά μας συναισθήματα, προέρχονται από τους παππούδες μας
-Τα σεξουαλικά και δημιουργικά μυστικά μας, εντοπίζονται στους γονείς μας
-Τα μυστικά υλικής φύσεως προέρχονται από τα αδέρφια μας

Όταν το μυστικό το κουβαλάει κάποιο μέλος της οικογένειας, το βιώνει σαν ένα ξένο και ενοχλητικό σώμα. Το ίδιο του το σώμα το φέρει σαν έναν όγκο ή σαν ενόχληση/κόμπο από τον οποίο πρέπει να απαλλαγεί. Γι’ αυτό και δεν πρέπει ΠΟΤΕ να φορτώνουμε με μυστικά τα παιδιά. Μια τέτοια ενέργεια αποτελεί κακοποίηση.

Γνωρίζουμε επίσης τη δύναμη της μη λεκτικής επικοινωνίας. Αν κάποιος σας αποκρύπτει μπροστά σας κάποια σημαντική πληροφορία, αργά ή γρήγορα θα σας την αποκαλύψει με κάποιον ασυνείδητο τρόπο. Ο Freud είχε πει ότι  “Εκείνος, του οποίου τα χείλη σωπαίνουν, μιλάει με τα δάχτυλά του”.

Σύμφωνα με την Claudine Vegh: “Είναι προτιμότερο να γνωρίζουμε την αλήθεια, όσο δύσκολη, επαίσχυντη ή τραγική κι αν είναι, παρά να την αποκρύπτουμε. Αυτό το οποίο αποσιωπούμε υποβόσκει ή γίνεται αντιληπτό από τους άλλους και μακροπρόθεσμα εξελίσσεται σε τραύμα σοβαρό.

Τα μυστικά πρέπει  να βγαίνουν στην επιφάνεια αν πρόκειται για καταστάσεις του παρόντος, με τρόπο κατάλληλο και σε σωστή στιγμή, ή με κατάλληλη θεραπεία, αν προέρχονται από το παρελθόν.

Ένα χρήσιμο εργαλείο είναι να δημιουργήσουμε το γενεαλογικό μας δέντρο (με αναφορά ονομάτων ή με φωτογραφίες) και να επισημάνουμε το σκοπό που έχει εκπληρώσει το καθένα από τα μέλη του. Έτσι, αποδίδοντας χαρακτηριστικά στον καθένα, τα προσδίδουμε και στον εαυτό μας, φέρνοντάς τα στο φως.

Το γενεαλογικό δέντρο περιέχει πάντα μυστικά και κατά διαστήματα επιχειρεί να τα αποκαλύψει. Σε κάθε δέντρο εμφανίζεται κάποιο πρόσωπο, το οποίο επιχειρεί να το εξυγιάνει, αρχίζοντας από τον εαυτό του. Μπορεί να ‘ναι κι εκείνο που θα επιχειρήσει να χτίσει το ίδιο το δέντρο..

Στη νοσηρή κοινωνία που ζούμε, δεν υπάρχουν υγιή γενεαλογικά δέντρα. “H εξυγίανσή τους επιτυγχάνεται με το σταμάτημα των επαναλαμβανόμενων μοτίβων, την κατανόησή τους ή την αναβίωσή τους με τρόπο θετικό”  (Alejandro Jodorowsky).

Ψυχοσωματική θεραπεία

Η ψυχοσωματική προσέγγιση είναι τόσο παλιά, όσο η ψυχανάλυση. Ο Freud, κατανοώντας τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική ύπαρξη, πίστευε ότι η ψυχανάλυση θα έβρισκε κάποτε τις σωματικές ρίζες και συσχετίσεις της. Κάτι που έκανε πολύ νωρίς ο Reich (μαθητής του Freud), σε μια εποχή μάλιστα που οι σύγχρονοί του δεν ήταν έτοιμοι να το αποδεχτούν.

Η ιστορία του καθενός είναι γραμμένη στο ίδιο του το σώμα. Και όντως ο Reich είχε δίκιο λέγοντας ότι αγνοώντας το σώμα, αγνοούμε τον άνθρωπο σαν όλο και τη θεραπεία σαν τέτοια.

Ο εγκέφαλος φτιάχνει ιστορίες για να ανταπεξέλθει στο βαθύ πόνο που αναδύεται και δεν μπορεί να διαχειριστεί. Ο εγκέφαλος, αν και έχει κόστος στην υγεία (το γνωρίζουμε καλά), μας λέει ψέματα, γιατί έτσι μας βοηθά στην επιβίωση. Το σώμα όμως, πάντα λέει την αλήθεια.

O Reich, θεωρείται πατέρας  όλων των σύγχρονων θεραπειών που ασχολούνται με τη συγκινησιακή ζωή του σώματος. Τον ακολούθησαν κι άλλοι εμπνευσμένοι θεραπευτές με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την ανάδειξη της σημασίας του μυϊκού τόνου (S. Keleman), αλλά και τη βαθιά μελέτη της ενδομήτριας ζωής (F. Mott).

Στα πλαίσια της πρακτικής μου άσκησης, αλλά και από προσωπική εμπειρία, γνώρισα και μελέτησα τη μέθοδο της Marie-Lise Labonté,  Méthode de Liberation de Cuirasses - MLC (Μέθοδος Απελευθέρωσης της Θωράκισης), για την οποία θα κάνω λόγο παρακάτω, μεταφράζοντας το κείμενο που μου παραχώρησε για το λόγο αυτό η μουσικοθεραπεύτρια και θεραπεύτρια MLC, Marie-Laure Butty (http://voixcorpsetame.wordpress.com ).

Η μέθοδος MLC

H απελευθέρωση από την πανοπλία (τη θωράκιση) του σώματος σημαίνει απελευθέρωση της φυσικής και ψυχικής ενέργειας του ατόμου, με σκοπό τη βελτίωση της σχέσης του με τον εαυτό του αλλά και με τους άλλους.

Τι είναι η «πανοπλία»;

Είναι η σχηματική απεικόνιση  της προστασίας. Προστασία της ζωής.

Πρόκειται για μία ένταση που δημιουργείται όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι  με έναν κίνδυνο. Όταν το σώμα, ο ερπετικός εγκέφαλος*, αναγνωρίζει ότι δεν υπάρχει πλέον κίνδυνος,  η άμυνα (η «πανοπλία») αποσύρεται και η ένταση διαλύεται. Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν αυτή η αμυντική κατάσταση, η οποία μεταφράζεται σε φυσικό επίπεδο, για κάποιο λόγο δε χαλαρώνει και το άτομο συνεχίζει να βιώνει αυτήν την ένταση, εμποδίζοντάς το να ζει πλήρως.

Το μπλοκάρισμα αυτό γίνεται αντανακλαστικό, μια ασυνείδητη στάση. Έτσι αποφεύγουμε συγκεκριμένες καταστάσεις που θα μπορούσαν να είναι πηγή δυσφορίας ή κινδύνου για το συναισθηματικό σύστημα. Ενώ αποστερούμαστε επίσης τη βίωση καταστάσεων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πηγή εξέλιξης, αυτοπραγμάτωσης και ολοκλήρωσης.

Με γνώμονα την εξατομίκευση και την αυτονομία, το σημείο αναφοράς είμαστε εμείς οι ίδιοι, και μαθαίνουμε τόσο για τις άμυνες, όσο και για τους πόρους μας.

Η γένεση της «πανοπλίας»

Το έμβρυο μέσω του αμνιακού υγρού αισθάνεται την ψυχική κατάσταση της μητέρας του, τις δονήσεις από τη φωνή του πατέρα και του περιβάλλοντός του.
Το μωρό αντιλαμβάνεται μέσω των αισθήσεων και εκφράζει τα συναισθήματά του μέσω πρώιμων αντιδράσεων που προκαλούν μια ορμονική εκτόνωση, ανιχνεύσιμη στο αίμα, η οποία ενεργοποιεί το νευρικό σύστημα.

Από τη φυσική εντύπωση στις σκεπτομορφές και στο σύστημα πεποιθήσεων

Το παιδί δεν κρίνει τα συναισθήματά του : τα δέχεται όπως αυτά προκύπτουν και τα αφήνει να διαλυθούν με τον ίδιο τρόπο. Γελάει και κλαίει, το σώμα ανοίγει και κλείνει, με τρόπο ομαλό. Ιδανικά, οι γονείς του προσφέρουν ένα πλαίσιο με αρκετή ασφάλεια και αγάπη ώστε να μπορέσει να εξερευνήσει τον κόσμο των συναισθημάτων του.

Από το συναίσθημα περνάμε στις σκεπτομορφές: το παιδί συνειδητοποιεί ότι τα συναισθήματά του τραβούν την προσοχή των γύρω του, υποσυνείδητα λοιπόν ίσως επιδιώξει να τα επεκτείνει, κρατώντας για παράδειγμα μούτρα ή γκρινιάζοντας.

Έτσι από τη δράση (πχ επιθετικότητα), το παιδί σχηματίζει εντυπώσεις, οι εντυπώσεις γίνονται ένταση, η ένταση συναίσθημα, το συναίσθημα τρόπος σκέψης κι αυτό με τη σειρά του θωράκιση, «πανοπλία».

Πού εντοπίζεται η θωράκιση στο σώμα;

-στις κλειδώσεις : γνάθος, ώμοι, γοφοί
-στα πόδια, τα οποία μας επιτρέπουν να ενεργήσουμε μπροστά σε κίνδυνο (επίθεση/φυγή)
-σπονδυλική στήλη, πλάτη
-ζωτικά όργανα, κοιλιακή χώρα

Παράδειγμα μια τέτοιας θωράκισης, είναι του ατόμου «που δεν έχει αγαπηθεί σωστά» (le mal-aimé): έχει τάση να προστατεύεται (υιοθετώντας στάση θύματος ή θύτη) επειδή κατά την παιδική του ηλικία ( 3-4 ετών) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν αξίζει της προσοχής ενός εκ των δύο γονιών του ή ότι ένιωθε ότι είχε απορριφθεί. Ένα τέτοιο άτομο παρουσιάζει την τάση να αναζητά συχνά την επιδοκιμασία  των άλλων, υποτιμώντας τον εαυτό του, για να αντισταθμίσει στη συνέχεια την κατάσταση αυτή, υπερτιμώντας τον.. μια ψυχο-συναισθηματική κατάσταση «γιο-γιό», όπου περνά από το ένα άκρο στο άλλο.

Τα εργαλεία της MLC

Πάνω απ’ όλα, εμείς οι ίδιοι: να είμαστε παρόντες με τον εαυτό μας, τις αισθήσεις μας, χωρίς πίεση και προσπάθεια.

Η αναπνοή : δίνει το ρυθμό στις κινήσεις. Ολική αναπνοή του σώματος.

Τα υλικά : μπάλες διαφορετικών υλικών, μεγέθους και αντίστασης, υφασμάτινα σακουλάκια γεμάτα σπόρους, μπαστούνια με επένδυση από σφουγγάρι. Βοηθούν να ανοίξουν συγκεκριμένες ζώνες του σώματος, διεισδύοντας στα διαφορετικά μυϊκά στρώματα της «ασπίδας».

Οι κινήσεις: ο θεραπευτής καθοδηγεί τις ασκήσεις, οι οποίες λειτουργούν σαν προσκλήσεις για εξερεύνηση συγκεκριμένων ζωνών του σώματος, όπου εντοπίζεται η θωράκιση. Οι ασκήσεις βοηθούν στην αποκατάσταση της ισορροπίας του ανοσοποιητικού και ορμονικού συστήματος του σώματος.





* Ο ερπετικός εγκέφαλος θεωρείται ένα από τα τρία επίπεδα εξέλιξης του ανθρώπινου εγκεφάλου. Αντιστοιχεί στο τμήμα του εγκεφάλου που διέπει τη ρύθμιση των ζωτικών λειτουργιών (αναπνοή, καρδιακό ρυθμό, αρτηριακή πίεση), τις φυσικές ανάγκες (πείνα, δίψα, αναπαραγωγή) και τις πρωτόγονες συμπεριφορές (φόβος, μίσος, ένστικτο επιβίωσης).