Το σύμπλεγμα Μαντόνας- Πόρνης

Γιατί η πατριαρχία κάνει κακό και στους άντρες

Τι είναι;

Το σύμπλεγμα της Μαντόνας (Παναγίας) - Πόρνης συμπεριλήφθηκε  στη βιβλιογραφία της ψυχολογίας από τον Sigmund Freud. Αφορά στην ιδέα ότι οι άντρες (και οι γυναίκες) κωδικοποιούν τη γυναικεία συμπεριφορά σε δύο κατηγορίες:  τις «αγίες» (Μαντόνα) και τις ξεπεσμένες (Πόρνη). Τα καλά κορίτσια – οι Μαντόνες- είναι ενάρετες, αθώες, καθαρές και χωρίς  σεξουαλικότητα. Τα κακά κορίτσια –οι Πόρνες- είναι σεξουαλικά ενεργές, διεκδικητικές και ενίοτε επιθετικές γυναίκες. Στην πραγματικότητα, τείνουν να συμπεριφέρονται κατά τρόπο παραδοσιακά αντρικό.

Από πού προέρχεται;

Σύμφωνα με τον Freud, όλα ξεκινούν από τη Μητέρα και την ιδέα ότι οι άντρες ενοχλούνται όταν έχουν  τα ίδια αισθήματα για την ερωτική τους σύντροφο, με εκείνα που ένιωθαν  για τη μητέρα τους κάποτε. Επειδή δεν μπορούν να αντέξουν την οιδιπόδεια σύγκρουση, όταν δηλαδή η αγάπη που σχετίζεται με τη μητέρα τους αναμιγνύεται με σεξουαλική επιθυμία, χωρίζουν τις γυναίκες σε δύο κατηγορίες στο μυαλό τους.  

Ωστόσο,  ο διαχωρισμός ανάμεσα στη γυναίκα χωρίς σεξουαλικότητα και στη γυναίκα με σεξουαλικότητα, προϋπήρχε. Η Μεσαιωνική λογοτεχνία και ποίηση είναι γεμάτη με εικόνες ερωτικών γυναικών  που σηματοδοτούν την πτώση των αντρών (La Morte D’Arthur, The Faerie Queene) και αγνών γυναικών που αναπαριστούν την «ενάρετη» ζωή. Ή ακόμα παλαιότερα, στη χριστιανική μυθολογία, όπου στο βιβλίο της Γένεσης η Εύα παρασύρει τον Αδάμ στην αμαρτία.

Στην πραγματικότητα, ο φόβος της γυναικείας σεξουαλικότητας είναι φόβος εξουσίας, και καλλιεργήθηκε περεταίρω για να αποτραπεί το θόλωμα στο διαχωρισμό των ρόλων των δύο φύλων.

Οι άντρες συχνά φέρονται σα να βρίσκονται στο απόλυτο έλεος των προσωπικών τους σεξουαλικών επιθυμιών, και οι γυναίκες είναι οι φύλακες της ηθικής. Οι άνδρες λοιπόν, που βρίσκονται ήδη σε μειονεκτική θέση απεχθάνονται την εξουσία και τη δύναμη που εκπροσωπούν οι γυναίκες πάνω στο σεξ και συνεπώς τις κατηγορούν για τα δικά τους αισθήματα ανικανότητας. Η ρύθμιση της γυναικείας σεξουαλικότητας σε αποδεκτή μορφή, δηλαδή υπό την εξουσία των αντρών (Μαντόνα) και η μη αποδεκτή μορφή, όπου συμπεριφέρονται δηλαδή με ανάλογο τρόπο όπως οι άντρες (Πόρνη), παρέχει την ψευδαίσθηση του ελέγχου.

Επιπλέον, ο έλεγχος της γυναικείας σεξουαλικότητας σημαίνει επίσης και έλεγχο της αναπαραγωγής. Επειδή οι άντρες δεν είχαν κανέναν τρόπο για να διαβεβαιώσουν ότι δεν μεγαλώνουν το παιδί κάποιου άλλου, συμβάλλοντας έτσι στην εξάπλωση και διαιώνιση των γονιδίων κάποιου τρίτου και όχι των δικών τους, το να κλειδώσουν τη σεξουαλικότητα μιας γυναίκας με συγκεκριμένους κανόνες σήμαινε ότι μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερο έλεγχο στην  πατρότητα του παιδιού.

Και πού είναι το πρόβλημα;

Και μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι βρισκόμαστε στον 21^ο αιώνα, ότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει κι ότι οι γυναίκες ενθαρρύνονται να εκφράζουν τη σεξουαλικότητά τους, αλλά στην πραγματικότητα ο διαχωρισμός αυτός υπάρχει ακόμα και οι γυναίκες που θεωρούνται «πολύ σέξυ» ή αισθησιακές χαρακτηρίζονται ακόμα ως «πόρνες» (στην καλύτερη των περιπτώσεων).

Με πρόσφατα παραδείγματα γυναικών, οι οποίες τάχθηκαν ενάντια στην απαγόρευση των αμβλώσεων και στη χρήση του ορμονικού ελέγχου κύησης σε Ευρώπη και Αμερική, χαρακτηρίστηκαν από άνδρες κυρίως που δεν έχουν ιδέα για το ένα ή για το άλλο, ως πόρνες (μεταφορικά και κυριολεκτικά), ότι «κάνουν πάρα πολύ σεξ» και διάφορα άλλα που δεν έχουν θέση στο άρθρο, αλλά όλοι οι χαρακτηρισμοί/ προσβολές έχουν να κάνουν με τη σεξουαλικότητα τους, υπονοώντας ταυτόχρονα ότι είναι πολύ κακοί άνθρωποι γενικά.

Μια ερωτική γυναίκα δηλαδή στοχοποιείται και θεωρείται άνευ αξίας ακριβώς για τη σεξουαλικότητά της.

Όλη αυτή η επιθετικότητα στην σεξουαλικότητα μιας γυναίκας πηγάζει από το ίδιο αυτό δίπολο. Επειδή μια γυναίκα δεν υπηρετεί το ρόλο της συγκρατημένης σεξουαλικά που έχει δημιουργήσει ο πολιτισμός γι’ αυτήν (στο μονοπάτι της Μαντόνας), πρέπει να απαξιώνεται και να ντροπιάζεται.

Επίσης, θεωρείται ότι ο λόγος για τον οποίο ντροπιάζεται η «Πόρνη» είναι από λάθος δικό της κι ότι αν ήταν σωστή, αθώα και καθαρή δε θα το πάθαινε αυτό.

Όσο η  «Πόρνη» αντιπροσωπεύει το φόβο της ανεξέλεγκτης σεξουαλικότητας, η συμπεριφορά της «Μαντόνας» είναι εξίσου προσβλητική για τις γυναίκες. Με την τοποθέτησή της στο βάθρο του άγιου και αγνού, μετατρέπεται σε κάτι που πρέπει να «προστατευτεί». Ο ρόλος της  δηλαδή είναι υποτακτικός, δείχνοντας υπακοή στους άντρες. Όπως δηλαδή τιμωρείται η Πόρνη, έτσι και η Μαντόνα (Παναγία) πρέπει να διατηρηθεί σ’ αυτήν την κατάσταση με αποτέλεσμα να απαξιώνεται η προσωπικότητά της.

 Αφορά πολλά περισσότερα απ’ το σεξ

Η διαφορά μεταξύ της Πόρνης και της Παναγίας πάει πέρα από τη σεξουαλικότητα. Ο διαχωρισμός του «καλού κοριτσιού» από το «κακό» επεκτείνεται σε κοινωνικούς κώδικες που αφορούν σε συμπεριφορές. Το «Καλό Κορίτσι» είναι υποτακτικό. Δεν ενεργεί με τρόπους ώστε να φανεί, δεν είναι επιθετική από φόβο μήπως προσβάλλει τους άλλους. Είναι ήσυχη και "προσέχει για να έχει". Το «Κακό Κορίτσι», από την άλλη, είναι "σκύλα". Έχει τραχύτητα και εκφράζεται ανοιχτά. Ξέρει πού στέκεται και διεκδικεί. Είναι θορυβώδης και ενεργεί με ποιο αντρικό τρόπο.

Μια γυναίκα που ενεργεί ως αρσενικό, όπως δηλαδή η Πόρνη, που απολαμβάνει μια έκφραση της σεξουαλικότητάς της, όπως θα έκανε ένας άντρας, τιμωρείται και κατακρίνεται. Στον αντίποδα η πιο θηλυκή Μαντόνα, λατρεύεται εξαιτίας της υποτακτικότητας της.

Πώς το σύμπλεγμα Μαντόνας- Πόρνης επηρεάζει τους άντρες;

Ο διαχωρισμός αυτός επηρεάζει γενικά και τις σχέσεις.

Οι άντρες, ειδικά εκείνοι που έχουν μικρή ή καθόλου εμπειρία από ερωτικές σχέσεις, συχνά δυσκολεύονται να δεχτούν τις γυναίκες ως ερωτικά όντα, ή καλύτερα, ότι οι γυναίκες απολαμβάνουν ή ακόμα και επιζητούν το σεξ όσο οι άντρες. Η αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν είναι σεξουαλικά πλάσματα – ή ότι μόνο ορισμένες είναι- οδηγεί σε δυσκολία όχι μόνο στην προσέγγιση και συσχέτιση με την υποψήφια σύντροφο και σύζυγο σε ερωτικό επίπεδο, αλλά μπορεί να δημιουργήσει δυσκολίες  στο να γνωρίζουν πότε να κορυφώσουν στο σεξ. Οι συγκεκριμένοι άντρες μπορεί να φοβούνται από το ενδεχόμενο ότι η σύντροφός τους είναι πιο έμπειρη από εκείνους κάνοντάς τους να αισθάνονται ότι είναι ο «κατώτερος» σύντροφος της σχέσης.

Κάποιοι άντρες δυσκολεύονται να  συσχετιστούν με μια γυναίκα στην οποία η σεξουαλικότητά της είναι ενσωματωμένη στην προσωπικότητά της. Η ιδέα ότι οι άντρες θέλουν «μια κυρία στο δρόμο και μια πόρνη στο κρεβάτι», πηγάζει ακριβώς από αυτό το διαχωρισμό. Η ερωτική γυναίκα – η Πόρνη- είναι αποκλειστικά και μόνο για εκείνον και η ίδια δεν πρέπει να εκδηλώνει κανένα ίχνος του ερωτισμού της  πέρα από τον άμεσο έλεγχό του.

Ο διαχωρισμός της γυναικείας σεξουαλικότητας δυσκολεύει τους άντρες να εκτιμήσουν τη σύντροφό τους ως ένα ολοκληρωμένο άτομο. Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν θέμα με τον διαχωρισμό μεταξύ σεξ και αγάπης. Η αγάπη προορίζεται για το «καλό κορίτσι», εκείνο δηλαδή που θα παρουσιάσουν στη μητέρα τους, το «κορίτσι για σπίτι». Από την άλλη το σεξ προορίζεται για το «κακό κορίτσι», εκείνη δηλαδή που, τους ενθουσιάζει και δε γίνεται να σκεφτούν χωρίς να έχουν στύση.

Ενώ οι άντρες αυτοί επιθυμούν ερωτικά τη σύντροφό τους, όταν φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της σχέσης (σε κάποιους μπορεί να είναι η αποκλειστικότητα, σε άλλους ο γάμος, σε άλλους η πατρότητα), το δίπολο Πόρνης/Μαντόνας ανατρέπεται. Μπορεί να νιώθουν ακόμα επιθυμία για τη σύντροφό τους, αλλά η επιθυμία τους είναι συγκρατημένη. Τους είναι δύσκολο  να φαντασιωθούν τη σύντροφό τους με τον τρόπο που φαντασιώνονται την άγνωστη στην άλλη άκρη του μπαρ. Ο αυθορμητισμός στην ερωτική τους ζωή αρχίζει να συρρικνώνεται και ο σεξουαλικός πειραματισμός μετατρέπεται σε «Δεν μπορώ να τη δω έτσι» και «Είναι η μάνα των παιδιών μου!».

Ο άντρας αυτός μπορεί να βλέπει τη σύντροφό του σαν «Παναγία», αλλά εξακολουθεί να έχει σεξουαλικές ανάγκες, τις οποίες δε μπορεί «να ικανοποιήσει με τη γυναίκα του». Έτσι το βλέμμα του αρχίζει να αναζητά την «Πόρνη», η οποία δεν είναι ούτε ιερή ούτε αγνή για εκείνον και μπορεί να απολαύσει το «φτηνό» σεξ που λαχταράει. Γι’ αυτόν, το σεξ είναι κάτι το «βρώμικο», το οποίο προφανώς  δε γίνεται να απολαύσει με μια «Παναγία». Τη σέβεται πάρα πολύ για να την υποτάξει στις βασικές του ανάγκες.  

Αυτό γίνεται η κύρια συνταγή για την απιστία και στις δυο πλευρές. Ο άνδρας αρχίζει να κοιτάζει έξω από τη σχέση του για γυναίκες με τις οποίες πιστεύει ότι μπορεί να είναι σεξουαλικά ειλικρινής, ενώ η σύντροφός του παραμένει ανικανοποίητη και αναζητά αλλού σεξ και οικειότητα.

Και πώς διορθώνεται αυτή η κατάσταση;

Το πρώτο βήμα όταν αντιμετωπίζει κανείς το σύμπλεγμα Μαντόνας/Πόρνης, είναι να δεχτεί ότι οι γυναίκες είναι ερωτικά πλάσματα. Ο διαχωρισμός τους σε «καλά κορίτσια» που δεν κάνουν και σε «κακά κορίτσια» που κάνουν, είναι ένα κατάλοιπο μιας εποχής κι ενός πολιτισμού που πλέον δεν υπάρχει. Μια γυναίκα που κάνει σεξ, που το απολαμβάνει και εκπέμπει τη σεξουαλικότητά της εξακολουθεί να είναι μια γυναίκα που μπορεί να είναι μια τρυφερή και ικανή μητέρα.

Σε κάθε περίπτωση, και ανάλογα τις δυνατότητες διαχείρισης του θέματος, αλλά και το οικείο περιβάλλον του καθενός (φίλοι και οικογένεια που συμβουλεύουν και αποτελούν παράδειγμα), είναι σημαντικό να καταφέρει να δει τη γενικότερη εικόνα και να συζητήσει για το θέμα με τη σύντροφό του. Κι αν αυτό δεν είναι εφικτό ή δεν αποδώσει καρπούς, να μη διστάσει να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό είτε ψυχολόγο είτε σύμβουλο σχέσεων, ώστε να καταφέρει να βάλει τη ζωή του, τα συναισθήματά του και τη σχέση του σε μια υγιή βάση, η οποία συχνά βρίσκεται έξω από τα πατριαρχικά στερεότυπα.

Γιατί με ελκύουν οι άνθρωποι που δεν είναι διαθέσιμοι συναισθηματικά;

Το ερώτημα είναι πόσο συναισθηματικά διαθέσιμοι ήταν οι γονείς σου;

Αναζητούμε το οικείο.

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μεγαλώσει σε οικογένειες όπου οι γονείς μας δεν ήταν συναισθηματικά διαθέσιμοι είτε σε ορισμένο βαθμό είτε καθόλου. Αυτό σημαίνει ότι το εσωτερικό μας παιδί έχει αποσιωπηθεί, αγνοηθεί και απαξιωθεί για πολύ καιρό, ώστε υποσυνείδητα να αναζητούμε καταστάσεις για να βιώσουμε κι άλλο από αυτό που θεωρούμε «φυσιολογικό».

Μέχρι να θεραπευτούμε, μέχρι δηλαδή να μάθουμε να θέτουμε όρια, να μάθουμε τι είναι αυθεντική αγάπη και να μοιραζόμαστε με υγιή τρόπο,  θα βρίσκουμε ερωτική χημεία με ανθρώπους αποκλειστικά για να μπορούμε να  ξαναδημιουργήσουμε τις δυναμικές της παιδικής μας ηλικίας. Κι έτσι ξεκινούν οι δεσμοί λόγω τραύματος.

Δεσμός λόγω τραύματος: μια κατάσταση την οποία για να την κάνεις να λειτουργήσει πρέπει να προδώσεις τον εαυτό σου.

Μπορείς να καταλάβεις ότι δημιουργείς δεσμούς λόγω τραύματος: 

• Όταν η ερωτική χημεία είναι η «κόλλα». 
• Όταν το νευρικό σου σύστημα είναι σε συνεχή εγρήγορση λόγω της συνεχούς αβεβαιότητας. 
• Όταν υπάρχει φόβος, καχυποψία και παρακολούθηση.
  
  Αν βλέπεις τον εαυτό σου μέσα σ’ αυτό τότε η αυθεντική αγάπη είναι κάτι το οποίο πρέπει να μάθεις.

Θα πρέπει επίσης να γνωρίζεις πως αν είσαι σε μια σχέση που κινδυνεύει να καταστραφεί επειδή μπορεί να συζητήσεις τα συναισθήματα και τις ανάγκες σου με ευθύ και δυναμικό τρόπο, τότε η σχέση αυτή δεν ήταν ποτέ σταθερή.

Αλλά η αυθεντική αγάπη, όπως προείπα, είναι κάτι που μαθαίνεται κι αυτή η μάθηση αφορά όλους.

Έχω μάθει από προσωπική εμπειρία ότι όσο καλός σύντροφος κι αν είσαι, δεν θα είσαι ποτέ αρκετός για κάποιον που δεν είναι έτοιμος να αναλάβει τον ίδιο ρόλο.

Είναι πολύ σύνηθες να σε χρησιμοποιήσει  για να τον κάνεις χαρούμενο μέχρις ότου νιώσει ότι δε σε χρειάζεται άλλο και να σε αφήσει να αναρωτιέσαι πού έκανες λάθος.

Πολύ συνηθισμένο είναι επίσης ένας σύντροφος να σου λέει ότι είσαι «πολύς» για εκείνον. Στην περίπτωση αυτή  παραδέχεται ουσιαστικά τη δική του ανεπάρκεια και δεν πρέπει σε  καμία περίπτωση να απολογηθείς  για την «αφθονία» σου.

Όταν λοιπόν κάποιος σου λέει  «δεν σου αξίζω, αξίζεις κάποιον καλύτερο», πίστεψέ τον. Σημαίνει ότι βλέπει την αξία σου αλλά δεν διατίθεται να διορθώσει τον εαυτό του για να είναι μαζί σου. Οπότε κάνε τη χάρη στον εαυτό σου και πίστεψέ τον γιατί όντως αξίζεις κάποιον καλύτερο.

Αν του αρέσεις, θα το ξέρεις από την αρχή. Αν δεν του αρέσεις, θα νιώσεις μπερδεμένος.

Ένας άνθρωπος που σ’ εκτιμά δε θα σ’ αφήσει να αναρωτιέσαι τί θέση έχεις στη ζωή του.

Επίσης, όταν κάποιος δεν θέλει να είναι μαζί σου αλλά δεν σ’ αφήνει να φύγεις, τότε πρόκειται για μια τοξική κατάσταση, την οποία πρέπει να αναθεωρήσεις και  να βάλεις όρια.

Και όρια μπορεί να σημαίνει  ακόμα κι ότι  αγαπάς κάποιον  πολύ και παρ’ όλ’ αυτά να του γυρίσεις την πλάτη και να φύγεις.

 Ο άνθρωπος που έχει κάνει δουλειά με τον εαυτό του γνωρίζει την αξία του.

Κι αν κάποια στιγμή και παρά τη δουλειά που έχεις κάνει συμβεί να ξαναμπεί το ίδιο άτομο στη ζωή σου, δεν πειράζει.

Δεν πειράζει αν νόμισες ότι τέλειωσες μαζί του, αλλά ξαναπερνάς μια από τα ίδια. Δεν πειράζει που ξέφυγε η κατάσταση κι ας πίστευες ότι τα είχες όλα υπό έλεγχο.

Δεν είσαι αδύναμος. 

Η θεραπεία είναι κάτι το ακατάστατο, το μη γραμμικό και δεν έχει ποτέ χρονοδιάγραμμα.