Το σύμπλεγμα Μαντόνας- Πόρνης

Γιατί η πατριαρχία κάνει κακό και στους άντρες

Τι είναι;

Το σύμπλεγμα της Μαντόνας (Παναγίας) - Πόρνης συμπεριλήφθηκε  στη βιβλιογραφία της ψυχολογίας από τον Sigmund Freud. Αφορά στην ιδέα ότι οι άντρες (και οι γυναίκες) κωδικοποιούν τη γυναικεία συμπεριφορά σε δύο κατηγορίες:  τις «αγίες» (Μαντόνα) και τις ξεπεσμένες (Πόρνη). Τα καλά κορίτσια – οι Μαντόνες- είναι ενάρετες, αθώες, καθαρές και χωρίς  σεξουαλικότητα. Τα κακά κορίτσια –οι Πόρνες- είναι σεξουαλικά ενεργές, διεκδικητικές και ενίοτε επιθετικές γυναίκες. Στην πραγματικότητα, τείνουν να συμπεριφέρονται κατά τρόπο παραδοσιακά αντρικό.

Από πού προέρχεται;

Σύμφωνα με τον Freud, όλα ξεκινούν από τη Μητέρα και την ιδέα ότι οι άντρες ενοχλούνται όταν έχουν  τα ίδια αισθήματα για την ερωτική τους σύντροφο, με εκείνα που ένιωθαν  για τη μητέρα τους κάποτε. Επειδή δεν μπορούν να αντέξουν την οιδιπόδεια σύγκρουση, όταν δηλαδή η αγάπη που σχετίζεται με τη μητέρα τους αναμιγνύεται με σεξουαλική επιθυμία, χωρίζουν τις γυναίκες σε δύο κατηγορίες στο μυαλό τους.  

Ωστόσο,  ο διαχωρισμός ανάμεσα στη γυναίκα χωρίς σεξουαλικότητα και στη γυναίκα με σεξουαλικότητα, προϋπήρχε. Η Μεσαιωνική λογοτεχνία και ποίηση είναι γεμάτη με εικόνες ερωτικών γυναικών  που σηματοδοτούν την πτώση των αντρών (La Morte D’Arthur, The Faerie Queene) και αγνών γυναικών που αναπαριστούν την «ενάρετη» ζωή. Ή ακόμα παλαιότερα, στη χριστιανική μυθολογία, όπου στο βιβλίο της Γένεσης η Εύα παρασύρει τον Αδάμ στην αμαρτία.

Στην πραγματικότητα, ο φόβος της γυναικείας σεξουαλικότητας είναι φόβος εξουσίας, και καλλιεργήθηκε περεταίρω για να αποτραπεί το θόλωμα στο διαχωρισμό των ρόλων των δύο φύλων.

Οι άντρες συχνά φέρονται σα να βρίσκονται στο απόλυτο έλεος των προσωπικών τους σεξουαλικών επιθυμιών, και οι γυναίκες είναι οι φύλακες της ηθικής. Οι άνδρες λοιπόν, που βρίσκονται ήδη σε μειονεκτική θέση απεχθάνονται την εξουσία και τη δύναμη που εκπροσωπούν οι γυναίκες πάνω στο σεξ και συνεπώς τις κατηγορούν για τα δικά τους αισθήματα ανικανότητας. Η ρύθμιση της γυναικείας σεξουαλικότητας σε αποδεκτή μορφή, δηλαδή υπό την εξουσία των αντρών (Μαντόνα) και η μη αποδεκτή μορφή, όπου συμπεριφέρονται δηλαδή με ανάλογο τρόπο όπως οι άντρες (Πόρνη), παρέχει την ψευδαίσθηση του ελέγχου.

Επιπλέον, ο έλεγχος της γυναικείας σεξουαλικότητας σημαίνει επίσης και έλεγχο της αναπαραγωγής. Επειδή οι άντρες δεν είχαν κανέναν τρόπο για να διαβεβαιώσουν ότι δεν μεγαλώνουν το παιδί κάποιου άλλου, συμβάλλοντας έτσι στην εξάπλωση και διαιώνιση των γονιδίων κάποιου τρίτου και όχι των δικών τους, το να κλειδώσουν τη σεξουαλικότητα μιας γυναίκας με συγκεκριμένους κανόνες σήμαινε ότι μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερο έλεγχο στην  πατρότητα του παιδιού.

Και πού είναι το πρόβλημα;

Και μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι βρισκόμαστε στον 21^ο αιώνα, ότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει κι ότι οι γυναίκες ενθαρρύνονται να εκφράζουν τη σεξουαλικότητά τους, αλλά στην πραγματικότητα ο διαχωρισμός αυτός υπάρχει ακόμα και οι γυναίκες που θεωρούνται «πολύ σέξυ» ή αισθησιακές χαρακτηρίζονται ακόμα ως «πόρνες» (στην καλύτερη των περιπτώσεων).

Με πρόσφατα παραδείγματα γυναικών, οι οποίες τάχθηκαν ενάντια στην απαγόρευση των αμβλώσεων και στη χρήση του ορμονικού ελέγχου κύησης σε Ευρώπη και Αμερική, χαρακτηρίστηκαν από άνδρες κυρίως που δεν έχουν ιδέα για το ένα ή για το άλλο, ως πόρνες (μεταφορικά και κυριολεκτικά), ότι «κάνουν πάρα πολύ σεξ» και διάφορα άλλα που δεν έχουν θέση στο άρθρο, αλλά όλοι οι χαρακτηρισμοί/ προσβολές έχουν να κάνουν με τη σεξουαλικότητα τους, υπονοώντας ταυτόχρονα ότι είναι πολύ κακοί άνθρωποι γενικά.

Μια ερωτική γυναίκα δηλαδή στοχοποιείται και θεωρείται άνευ αξίας ακριβώς για τη σεξουαλικότητά της.

Όλη αυτή η επιθετικότητα στην σεξουαλικότητα μιας γυναίκας πηγάζει από το ίδιο αυτό δίπολο. Επειδή μια γυναίκα δεν υπηρετεί το ρόλο της συγκρατημένης σεξουαλικά που έχει δημιουργήσει ο πολιτισμός γι’ αυτήν (στο μονοπάτι της Μαντόνας), πρέπει να απαξιώνεται και να ντροπιάζεται.

Επίσης, θεωρείται ότι ο λόγος για τον οποίο ντροπιάζεται η «Πόρνη» είναι από λάθος δικό της κι ότι αν ήταν σωστή, αθώα και καθαρή δε θα το πάθαινε αυτό.

Όσο η  «Πόρνη» αντιπροσωπεύει το φόβο της ανεξέλεγκτης σεξουαλικότητας, η συμπεριφορά της «Μαντόνας» είναι εξίσου προσβλητική για τις γυναίκες. Με την τοποθέτησή της στο βάθρο του άγιου και αγνού, μετατρέπεται σε κάτι που πρέπει να «προστατευτεί». Ο ρόλος της  δηλαδή είναι υποτακτικός, δείχνοντας υπακοή στους άντρες. Όπως δηλαδή τιμωρείται η Πόρνη, έτσι και η Μαντόνα (Παναγία) πρέπει να διατηρηθεί σ’ αυτήν την κατάσταση με αποτέλεσμα να απαξιώνεται η προσωπικότητά της.

 Αφορά πολλά περισσότερα απ’ το σεξ

Η διαφορά μεταξύ της Πόρνης και της Παναγίας πάει πέρα από τη σεξουαλικότητα. Ο διαχωρισμός του «καλού κοριτσιού» από το «κακό» επεκτείνεται σε κοινωνικούς κώδικες που αφορούν σε συμπεριφορές. Το «Καλό Κορίτσι» είναι υποτακτικό. Δεν ενεργεί με τρόπους ώστε να φανεί, δεν είναι επιθετική από φόβο μήπως προσβάλλει τους άλλους. Είναι ήσυχη και "προσέχει για να έχει". Το «Κακό Κορίτσι», από την άλλη, είναι "σκύλα". Έχει τραχύτητα και εκφράζεται ανοιχτά. Ξέρει πού στέκεται και διεκδικεί. Είναι θορυβώδης και ενεργεί με ποιο αντρικό τρόπο.

Μια γυναίκα που ενεργεί ως αρσενικό, όπως δηλαδή η Πόρνη, που απολαμβάνει μια έκφραση της σεξουαλικότητάς της, όπως θα έκανε ένας άντρας, τιμωρείται και κατακρίνεται. Στον αντίποδα η πιο θηλυκή Μαντόνα, λατρεύεται εξαιτίας της υποτακτικότητας της.

Πώς το σύμπλεγμα Μαντόνας- Πόρνης επηρεάζει τους άντρες;

Ο διαχωρισμός αυτός επηρεάζει γενικά και τις σχέσεις.

Οι άντρες, ειδικά εκείνοι που έχουν μικρή ή καθόλου εμπειρία από ερωτικές σχέσεις, συχνά δυσκολεύονται να δεχτούν τις γυναίκες ως ερωτικά όντα, ή καλύτερα, ότι οι γυναίκες απολαμβάνουν ή ακόμα και επιζητούν το σεξ όσο οι άντρες. Η αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν είναι σεξουαλικά πλάσματα – ή ότι μόνο ορισμένες είναι- οδηγεί σε δυσκολία όχι μόνο στην προσέγγιση και συσχέτιση με την υποψήφια σύντροφο και σύζυγο σε ερωτικό επίπεδο, αλλά μπορεί να δημιουργήσει δυσκολίες  στο να γνωρίζουν πότε να κορυφώσουν στο σεξ. Οι συγκεκριμένοι άντρες μπορεί να φοβούνται από το ενδεχόμενο ότι η σύντροφός τους είναι πιο έμπειρη από εκείνους κάνοντάς τους να αισθάνονται ότι είναι ο «κατώτερος» σύντροφος της σχέσης.

Κάποιοι άντρες δυσκολεύονται να  συσχετιστούν με μια γυναίκα στην οποία η σεξουαλικότητά της είναι ενσωματωμένη στην προσωπικότητά της. Η ιδέα ότι οι άντρες θέλουν «μια κυρία στο δρόμο και μια πόρνη στο κρεβάτι», πηγάζει ακριβώς από αυτό το διαχωρισμό. Η ερωτική γυναίκα – η Πόρνη- είναι αποκλειστικά και μόνο για εκείνον και η ίδια δεν πρέπει να εκδηλώνει κανένα ίχνος του ερωτισμού της  πέρα από τον άμεσο έλεγχό του.

Ο διαχωρισμός της γυναικείας σεξουαλικότητας δυσκολεύει τους άντρες να εκτιμήσουν τη σύντροφό τους ως ένα ολοκληρωμένο άτομο. Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν θέμα με τον διαχωρισμό μεταξύ σεξ και αγάπης. Η αγάπη προορίζεται για το «καλό κορίτσι», εκείνο δηλαδή που θα παρουσιάσουν στη μητέρα τους, το «κορίτσι για σπίτι». Από την άλλη το σεξ προορίζεται για το «κακό κορίτσι», εκείνη δηλαδή που, τους ενθουσιάζει και δε γίνεται να σκεφτούν χωρίς να έχουν στύση.

Ενώ οι άντρες αυτοί επιθυμούν ερωτικά τη σύντροφό τους, όταν φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της σχέσης (σε κάποιους μπορεί να είναι η αποκλειστικότητα, σε άλλους ο γάμος, σε άλλους η πατρότητα), το δίπολο Πόρνης/Μαντόνας ανατρέπεται. Μπορεί να νιώθουν ακόμα επιθυμία για τη σύντροφό τους, αλλά η επιθυμία τους είναι συγκρατημένη. Τους είναι δύσκολο  να φαντασιωθούν τη σύντροφό τους με τον τρόπο που φαντασιώνονται την άγνωστη στην άλλη άκρη του μπαρ. Ο αυθορμητισμός στην ερωτική τους ζωή αρχίζει να συρρικνώνεται και ο σεξουαλικός πειραματισμός μετατρέπεται σε «Δεν μπορώ να τη δω έτσι» και «Είναι η μάνα των παιδιών μου!».

Ο άντρας αυτός μπορεί να βλέπει τη σύντροφό του σαν «Παναγία», αλλά εξακολουθεί να έχει σεξουαλικές ανάγκες, τις οποίες δε μπορεί «να ικανοποιήσει με τη γυναίκα του». Έτσι το βλέμμα του αρχίζει να αναζητά την «Πόρνη», η οποία δεν είναι ούτε ιερή ούτε αγνή για εκείνον και μπορεί να απολαύσει το «φτηνό» σεξ που λαχταράει. Γι’ αυτόν, το σεξ είναι κάτι το «βρώμικο», το οποίο προφανώς  δε γίνεται να απολαύσει με μια «Παναγία». Τη σέβεται πάρα πολύ για να την υποτάξει στις βασικές του ανάγκες.  

Αυτό γίνεται η κύρια συνταγή για την απιστία και στις δυο πλευρές. Ο άνδρας αρχίζει να κοιτάζει έξω από τη σχέση του για γυναίκες με τις οποίες πιστεύει ότι μπορεί να είναι σεξουαλικά ειλικρινής, ενώ η σύντροφός του παραμένει ανικανοποίητη και αναζητά αλλού σεξ και οικειότητα.

Και πώς διορθώνεται αυτή η κατάσταση;

Το πρώτο βήμα όταν αντιμετωπίζει κανείς το σύμπλεγμα Μαντόνας/Πόρνης, είναι να δεχτεί ότι οι γυναίκες είναι ερωτικά πλάσματα. Ο διαχωρισμός τους σε «καλά κορίτσια» που δεν κάνουν και σε «κακά κορίτσια» που κάνουν, είναι ένα κατάλοιπο μιας εποχής κι ενός πολιτισμού που πλέον δεν υπάρχει. Μια γυναίκα που κάνει σεξ, που το απολαμβάνει και εκπέμπει τη σεξουαλικότητά της εξακολουθεί να είναι μια γυναίκα που μπορεί να είναι μια τρυφερή και ικανή μητέρα.

Σε κάθε περίπτωση, και ανάλογα τις δυνατότητες διαχείρισης του θέματος, αλλά και το οικείο περιβάλλον του καθενός (φίλοι και οικογένεια που συμβουλεύουν και αποτελούν παράδειγμα), είναι σημαντικό να καταφέρει να δει τη γενικότερη εικόνα και να συζητήσει για το θέμα με τη σύντροφό του. Κι αν αυτό δεν είναι εφικτό ή δεν αποδώσει καρπούς, να μη διστάσει να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό είτε ψυχολόγο είτε σύμβουλο σχέσεων, ώστε να καταφέρει να βάλει τη ζωή του, τα συναισθήματά του και τη σχέση του σε μια υγιή βάση, η οποία συχνά βρίσκεται έξω από τα πατριαρχικά στερεότυπα.