Οι τρεις φάσεις των ναρκισσιστικών σχέσεων : υπερεκτίμηση, απαξίωση, απόρριψη

H σχέση με ένα άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας μοιάζει πολύ με τρενάκι του λούνα παρκ, που τη μια πηγαίνει πολύ ψηλά και την άλλη πέφτει απότομα. Είναι μια κατάσταση “Jekyll και Hyde” που τη μια στιγμή παρουσιάζεται με έναν τρόπο και με άλλον την επόμενη.

Οι άνθρωποι συνήθως συνάπτουν σχέσεις για να αγαπήσουν και να αγαπηθούν, για να συνδεθούν με κάποιον άλλον, γιατί το έχουν ανάγκη. Οι ναρκισσιστές αντίθετα μπαίνουν σε μια σχέση για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Δεν αισθάνονται αγάπη ή ενσυναίσθηση για τον άλλον και δεν έχουν την ικανότητα να συνδέονται ουσιαστικά και να σχηματίζουν φυσιολογικούς δεσμούς.

Ωστόσο, οι ναρκισσιστές χρειάζονται τους ανθρώπους περισσότερο από οποιονδήποτε. Αυτό συμβαίνει γιατί ολόκληρο το οικοδόμημα της αυτοεκτίμησής και της προσωπικής τους αξίας εξαρτάται από το θαυμασμό των άλλων και τα συναισθήματά τους βρίσκονται σε μια διαρκή επισφαλή ισορροπία όπου από τη μια έχουν ανάγκη τους άλλους κι από την άλλη θέλουν να μείνουν μόνοι τους.

Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή, αισθάνονται ένα τεράστιο εσωτερικό κενό, το οποίο είναι πάντα παρόν και το μόνο που μπορεί να το “γεμίσει” είναι η αγάπη και η εκτίμηση κάποιου άλλου. Ωστόσο, το “γέμισμα” αυτό είναι πάντα προσωρινό γιατί τίποτα δεν τα ικανοποιεί πραγματικά.

Οι ναρκισσιστές είναι εντελώς εγωκεντρικοί και αγνοούν τις επιθυμίες και τις ανάγκες των άλλων. Σκοπός της σύναψης σχέσεων είναι να έχουν κάποιον διαθέσιμο για σεξ, ή για να τους τονώνει τον εγωισμό ή για να ικανοποιεί οποιαδήποτε ανάγκη έχουν οι ίδιοι. Μια σχέση με έναν Ναρκισσιστή ακολουθεί πάντα τρεις φάσεις : αυτήν της υπερεκτίμησης, της απαξίωσης και της απόρριψης.

Η φάση της υπερεκτίμησης

Ο Ναρκισσιστής είναι πολύ προσεκτικός όταν επιλέγει στόχο. Συνήθως, το κριτήριο επιλογής είναι το στάτους του, δηλαδή αυτό που αντιπροσωπεύει ο Άλλος. Πρέπει να είναι ελκυστικός, δημοφιλής, πλούσιος ή προικισμένος σε κάποιον τομέα της ζωής του. Όσο πιο σημαντικό θεωρεί ο Ναρκισσιστής το στάτους αυτό, τόσο μεγαλύτερη είναι η αξία που προσδίδει στον Άλλον.

Μόλις επιλεγεί ο “στόχος”, ο Ναρκισσιστής δεν παίρνει τα μάτια του από πάνω του. Η προσέγγιση του είναι πολύ προσεκτική και προβάλλει την τέλεια για τον Άλλον εικόνα. Είναι εξαιρετικά περιποιητικός, δείχνει πολύ ενδιαφέρον για τον Άλλον και τον φροντίζει με κάθε τρόπο, στο στάδιο αυτό. Τον προσέχει σαν θησαυρό, του κάνει κομπλιμέντα και τον συνεπαίρνει με κάθε τρόπο.

Τοποθετεί το “στόχο” του σε ένα βάθρο και τον λατρεύει σαν είδωλο. Είναι ό,τι πιο σημαντικό υπάρχει στη ζωή του σ'αυτήν τη φάση. Από την πλευρά του ο Ναρκισσιστής βρίσκεται σε κατάσταση ευφορίας, γεμάτος ελπίδες και όνειρα. Κι αυτό είναι το πιο κοντινό σημείο που μπορεί να φτάσει στο να νιώσει ερωτευμένος.

Ο “στόχος” πιθανότατα έχει "γαντζωθεί" με όλην αυτήν την προσοχή πάνω του και συνήθως είναι η φάση όπου οι περισσότεροι σκέφτονται ότι έχουν βρει την αδερφή-ψυχή τους. Ο άνθρωπος που τους πολιορκεί είναι ακριβώς αυτό που θέλουν σε έναν σύντροφο (επειδή ο Ναρκισσιστής έχει μάθει να αντανακλά ό,τι μπορεί να προσελκύσει το στόχο του) και δεν μπορούν να πιστέψουν πόσο τυχεροί είναι που αυτός ο άνθρωπος είναι ακόμα ελεύθερος.

Αυτό που δεν ξέρουν ή δε θα μπορούσαν να φανταστούν είναι αυτό που ακολουθεί.

Η φάση της Απαξίωσης

Οι ειδικοί διακρίνουν δύο είδη Ναρκισσιστών: τους εγκεφαλικούς τύπους και τους σωματικούς. Ειδικά στην περίπτωση του Σωματικού Ναρκισσιστή, η φάση της υπερκτίμησης διαρκεί συνήθως από λίγες εβδομάδες μέχρι μερικούς μήνες, που είναι αρκετός καιρός για να σιγουρευτεί ότι έχει εξασφαλίσει την αγάπη και την αφοσίωση του “στόχου” του. Ο Άλλος δεν γνωρίζει ότι αυτό που έβλεπε στην πρώτη φάση της σχέσης, ήταν ένας ψεύτικος εαυτός, μια μάσκα που στη δεύτερη φάση, πέφτει και αρχίζει να αποκαλύπτεται η πραγματικότητα.

Η αλλαγή στη συμπεριφορά του μπορεί να είναι σταδιακή ή απότομη. Ξαφνικά, η προσοχή που σου έδινε τόσο απλόχερα και με τόσο ζήλο, έχει εξαφανιστεί και αντικατασταθεί από αδιαφορία και σιωπή. Μπορεί να περάσουν μέρες ή εβδομάδες χωρίς να έχεις νέα του. Δεν απαντά στα τηλεφωνήματα ή στα μηνύματά σου, δεν κρατά τις υποσχέσεις του, και μένει ανοιχτό το ενδεχόμενο να έχει  παράλληλη σχέση. Ο "στόχος" μένει μπερδεμένος και αναρωτιέται τι λάθος έκανε ώστε να προκαλέσει μια τέτοια αλλαγή.

Αυτό που συμβαίνει στον ψυχισμό του ναρκισσιστή στο στάδιο αυτό, είναι ότι αρχίζει να αναδύεται και πάλι το κενό. Η κατάσταση που του έτρεφε τον εγωισμό έχει αρχίσει να εξασθενεί μέσα του και γι' αυτό αρχίζει να αμφισβητεί την αξία του Άλλου, ότι ίσως τελικά δεν ήταν τόσο σημαντικός, διότι αν όντως ήταν το κενό δε θα επέστρεφε.

Αναστατώνεται εύκολα, δεν έχει διάθεση και μπορεί να σε κατηγορήσει για το οτιδήποτε. Εξαφανίζεται όλο και πιο συχνά ή σταματά εντελώς να σου μιλάει προσπαθώντας να δημιουργήσει απόσταση. Όσο πιο πολύ αποσύρεται ο Ναρκισσιστής, τόσο περισσότερο προσκολλάται ο “στόχος”. Ενώ όσο εσύ προσπαθείς να κερδίσεις την προσοχή του και να καταλάβεις τι συμβαίνει, τόσο τον προκαλείς και απομακρύνεται περισσότερο. Στη φάση αυτή, μπορεί να αρχίσει να επικρίνει και να κατηγορεί τον “στόχο” για τα πάντα και να τον αντιμετωπίζει σαν ένα συναισθηματικό σάκο του μποξ.

Ο “Στόχος” είναι συντετριμμένος γιατί ο Ναρκισσιστής έχει φύγει χωρίς καμιά εξήγηση και δεν μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς μεσολάβησε και από εκεί που τον είχε βάλει σ'ένα βάθρο, ξαφνικά συμπεριφέρεται σα να μην υπάρχει. Στην πραγματικότητα ο Ναρκισσιστής προβάλλει πάνω στο “στόχο” το συναισθηματικό τους χάος. Τρέφεται από τη δυστυχία του Άλλου, (αρκεί να την έχει προκαλέσει ο ίδιος), όπως ακριβώς μπορεί να τρέφεται από το θαυμασμό του. Γι' αυτόν είναι ακριβώς το ίδιο.

Αυτό είναι το πρόσωπο του σκληρού, αδιάφορου, αναίσθητου, σαδιστή που κρύβεται πίσω από τη μάσκα. Οι περισσότεροι “στόχοι” προσπαθούν απεγνωσμένα να βρουν αυτόν που ερωτεύτηκαν και δεν συνειδητοποιούν ότι αυτό το άτομο δεν υπήρξε ποτέ. Ήταν μια “βιτρίνα”, ένας ρόλος που υποδήθηκε ο ναρκισσιστής για να εξασφαλίσει την τροφοδότησή του.

Ο Ναρκισσιστής δε θα αναλάβει καμία ευθύνη για τις πράξεις και τη συμπεριφορά του επειδή απλά δεν ενδιαφέρεται για τα συναισθήματά σου. Οι νακρισσιστές δεν είναι ικανοί να δημιουργήσουν υγιείς δεσμούς με τους ανθρώπους κι εκείνοι που δεν είναι εξοικειωμένοι με τη διαταραχή μαθαίνουν με τον πιο άσχημο τρόπο πόσο άσκοπα σκληρή μπορεί να είναι η συμπεριφορά τους. Ο “στόχος” είναι μονάχα ένα αντικείμενο για τον Ναρκισσιστή , του οποίου η χρησιμότητα στη φάση αυτή βρίσκεται σε κάμψη.

Ωστόσο, ο ναρκισσιστής δε θα “πετάξει” μια πιθανή πηγή τροφοδότησης. Αυτό το θέατρο του “σ'αγαπώ/ δε σ'αγαπώ” θα συνεχιστεί για όσο τον εξυπηρετεί ή για όσο θα το επιτρέψει ο Άλλος. Θα επιδιώξει να μπαίνει και να βγαίνει από τη ζωή του σα να μην συνέβη τίποτα, χωρίς ενοχές και εντελώς αδιάφορος για τα συναισθήματά του άλλου.

Μπορεί να συνεχίσει να του ρίχνει ψίχουλα προσοχής, ίσα για να τον κρατήσει συναισθηματικά δεμένο και διαθέσιμο για να καλύψει τις ανάγκες του.

Κάποια στιγμή, θα συμβεί ένα από τα δύο: είτε θα βρει ένα νέο "στόχο", και θα ξεκινήσει από την πρώτη φάση εκ νέου, αγνοώντας τον προηγούμενο “στόχο” εντελώς, ή ο ίδιος ο "στόχος", θα έχει βιώσει αρκετή ψυχωσική κακοποίηση, θα πάρει τον έλεγχο και θα τερματίσει τη “σχέση”, όπου οδηγούμαστε στην τρίτη φάση.

Η φάση της απόρριψης

Είναι σχεδόν εντυπωσιακό να παρακολουθεί κανείς την ευκολία με την οποία ο Ναρκισσιστής μπορεί να απομακρυνθεί από τους συντρόφους του. Οι περισσότεροι αναρωτιούνται “με αγάπησε ποτέ; σήμαινα ποτέ κάτι γι'αυτόν;” Η σύντομη απάντηση είναι “όχι”. Κανείς δεν σημαίνει τίποτα γι'αυτόν. Οι άνθρωποι είναι το μέσο για να τροφοδοτήσει την παθολογία του και μόλις η χρησιμότητά τους ολοκληρώσει την πορεία της, απορρίπτονται απότομα και χωρίς προειδοποίηση.

Το να ξεπεράσει κανείς μια σχέση με έναν Ναρκισσιστή είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Ο “Στόχος” είναι συναισθηματικά εξουθενωμένος, η αυτοεκτίμησή του έχει υποστεί μεγάλη βλάβη από την εξευτελιστική συμπεριφορά και τη συναισθηματική κακοποίηση και ανάλογα από το πότε κατάφερε να σπάσει τη σχέση, μπορεί να έχει μείνει “σκιά του εαυτού του” με πολλή δουλειά μπροστά του για να ξαναφτιάξει την κατακερματισμένη του εικόνα.

Καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας, να θυμάσαι ότι σκόπιμα σε επέλεξε, σου είπε ψέματα και σε χειραγώγησε για δικό του κέρδος. Δε θα μπορούσες να είχες κάνει τίποτα διαφορετικό και τίποτα απ' όλο αυτό δεν ήταν δικό σου λάθος. Ο ναρκισσιστής θα επαναλάβει το ίδιο μοτίβο με κάθε άτομο, κάθε φορά, μηδενός εξαιρουμένου. Και ως “πρώην” είναι καλό να είσαι σε επιφυλακή γιατί μπορεί πάντα να βρει μια δικαιολογία για να επιστρέψει, όσος καιρός κι αν πέρασε ή όσο άσχημα κι αν συμπεριφέρθηκε.

Είναι καλό η πόρτα να κλείσει οριστικά και αμετάκλητα σε οποιαδήποτε επαφή μαζί του, αλλιώς κινδυνεύεις να επιστρέψεις σε μια “ξαναζεσταμένη” εκδοχή της πρώτης φάσης.