Αρχέτυπα – Μέρος Α’

Η συνειδητοποίηση των αρχετύπων χρονολογείται τουλάχιστον από την εποχή του Πλάτωνα, ο οποίος τα αποκαλούσε Μορφές. Ο Πλάτωνας πίστευε πως οι αιώνιες αυτές μορφές αποτυπώνονται σε υλικά αντικείμενα. Για παράδειγμα, η Μορφή της Ομορφιάς, είναι αφηρημένη και ισχύει για όλα τα όμορφα πράγματα. ‘Όσο διαφορετικοί και να είναι οι τρόποι που εκδηλώνεται η Ομορφιά –ένα πρόσωπο, ένα άλογο, ένα λουλούδι- η Μορφή δεν αλλάζει.

Ο Carl Jung ανέπτυξε περαιτέρω την ιδέα αυτή. Για τον Jung τα αρχέτυπα αποτελούν ψυχολογικά μοτίβα που προέρχονται από ιστορικούς ρόλους στη ζωή, όπως η Μητέρα, το Παιδί, ο Κατεργάρης και ο Υπηρέτης, καθώς και παγκόσμια γεγονότα ή καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένου της Έναρξης, του Θανάτου και της Αναγέννησης. Παράλληλα με το προσωπικό μας ασυνείδητο, το οποίο είναι μοναδικό για τον καθένα από εμάς, ο Jung ισχυρίστηκε ότι «υπάρχει ένα δεύτερο ψυχικό σύστημα μιας συλλογικής, παγκόσμιας και απρόσωπης φύσης που είναι ίδια σε όλους τους ανθρώπους». Πίστευε λοιπόν ότι αυτό το συλλογικό ασυνείδητο το έχουμε κληρονομήσει και όχι αναπτύξει, και αποτελείται κυρίως από αρχέτυπα.

Παρ’ όλο που τα αρχέτυπα είναι αρχαία και παγκόσμια απρόσωπα μοτίβα επιρροής, εξατομικεύονται όταν γίνονται μέρος του ατομικού ψυχισμού του καθενός. Τα αρχέτυπα παρέχουν τη βάση της προσωπικότητας, τις τάσεις, τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις, τα κίνητρα και τις δράσεις μας. Ωστόσο τα αρχέτυπα δεν είναι παθητικές «οντότητες» που επιπλέουν γύρω από την ψυχή όπως τα παλιά οικογενειακά πορτραίτα που κρέμονται σε κάποιο  σκονισμένο διάδρομο του προγονικού μας κάστρου. Ο ρόλος τους είναι ενεργός και λειτουργούν ως προστάτες και εσωτερικοί σύμμαχοι, που μας προειδοποιούν κάθε φορά που κινδυνεύουμε να υιοθετήσουμε κάποια καταστροφική (ή «σκοτεινή) συμπεριφορά.

Ο Σαμποτέρ, για παράδειγμα, μας προειδοποιεί όταν βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου τείνουμε να σαμποτάρουμε το προσωπικό μας συμφέρον. Από τη στιγμή που θα μάθουμε να αναγνωρίζουμε ένα τέτοιο μοτίβο αντί να το αγνοούμε ή να αρνούμαστε την παρουσία του, γίνεται ένας «φίλος» που  μας σώζει από το να ξεπουλήσουμε τον εαυτό μας.

Εικάζεται λοιπόν, ότι ο καθένας από εμάς έχει κωδικοποιηθεί με 12 βασικά αρχέτυπα. Τέσσερα από αυτά είναι παγκόσμια αρχέτυπα και σχετίζονται με την επιβίωση: το Παιδί, το Θύμα, η Πόρνη και ο Σαμποτέρ. Αυτά τα 4, τα έχουμε όλοι γιατί είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη και τη λειτουργία μας ως ενήλικες. Τα άλλα 8 προέρχονται από την τεράστια αποθήκη αρχετύπων  που χρονολογούνται από την αυγή της ανθρώπινης ιστορίας.  Παίζουν πολύτιμους ρόλους που σχετίζονται με την εργασία, τις σχέσεις με τους άλλους και την κοινωνία, καθώς και με την πνευματικότητά μας, τα οικονομικά , τις αξίες μας, αλλά και το υψηλότερο δυναμικό μας.

Η σκοτεινή πλευρά των αρχετύπων

Όλα τα αρχέτυπα εκδηλώνουν τόσο τη θετική τους πλευρά όσο και την αρνητική ή «σκοτεινή» πλευρά τους. Η αρνητική αυτή πλευρά έχει δύναμη ακριβώς γιατί παραμένει στο σκοτάδι, καθώς συνήθως αρνούμαστε την ύπαρξή της, επειδή τη θεωρούμε απαράδεκτη. Μόνο όταν αντιμετωπίσουμε και αναγνωρίσουμε τη σκοτεινή αυτή πλευρά μπορούμε να εξουδετερώσουμε τις αρνητικές της επιπτώσεις πάνω μας. Το αρχέτυπο του Επαναστάτη, για παράδειγμα,  μπορεί να είναι μια ισχυρή δύναμη που μας οδηγεί στο να απορρίψουμε την παράνομη εξουσία και να δημιουργήσουμε ένα νέο μονοπάτι δράσης (Gandhi, Martin Luther King κλπ). Ή αντίθετα, να μας παρακινήσει στο να εξεγερθούμε ενάντια σε κάποια νόμιμη αρχή ή ακόμα και να μας κάνει να ερωτευτούμε την εικόνα/ιδέα της επανάστασης ( σκεφτείτε για παράδειγμα εξεγερμένους λαούς σε θρησκευτικό πόλεμο στο όνομα του θεού τους).

Ομοίως, το αρχέτυπο της Βασίλισσας, μπορεί να βοηθήσει στη διεκδίκηση της δύναμής μας, να αναλάβουμε τα ινία μιας κατάστασης και να ενεργήσουμε με καλοσύνη και φιλανθρωπία. Αλλά η σκοτεινή πλευρά της Βασίλισσας μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να περιφέρεται δίνοντας εντολές, να έχει παράλογες απαιτήσεις και να παίρνει κεφάλια! Αναγνωρίζοντας τις δύο όψεις του νομίσματος –καθώς και το ίδιο το νόμισμα, δηλαδή την κοινή πηγή των τάσεων, μπορεί κανείς να αναδείξει την εποικοδομητική  δύναμη του αρχέτυπου και να μετριάσει τη σκοτεινή του πλευρά.