Υποκουλτούρες θηλυκού και αρσενικού γένους  (μέρος Α’)

Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στο δυτικό πολιτισμό δεν είναι μόνο  βιολογικές, αλλά, μέσω της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης , διαμορφώνονται δύο κοσμοθεωρίες, δύο βασικές φόρμες για να βιώσει και να αντιληφθεί κανείς τον κόσμο: δύο υποκουλτούρες αρσενικού (Α) και  θηλυκού (Θ) γένους.

Στην πατριαρχική δομή, η υποκουλτούρα αρσενικού γένους είναι η κυρίαρχη και η ιδεολογία της επηρεάζει τόσο την καθημερινή ζωή όσο και την εκπόνηση των επιστημονικών θεωριών.

Η πιθανότητα της ύπαρξης μιας θηλυκής κοσμοθεωρίας δεν προβλέπεται καν. Στην περίπτωση αυτή, συμβαίνει σε γενικές γραμμές ό,τι και μεταξύ των εποίκων και των ντόπιων  στις αποικιακές χώρες. Οι πρώτοι προφανώς αγνοούν τις αξίες των δεύτερων, οι οποίοι υποτιμούνται όταν αξιολογούνται με πρότυπα συμπεριφοράς ξένα προς αυτούς (κάτι που μπορεί να ειπωθεί και στην περίπτωση που σε μια χώρα δε συνυπάρχουν με ίσους όρους και σεβασμό διαφορετικές εθνικότητες). Είναι ακόμα συχνό, οι άνθρωποι που έχουν αποικηθεί να χάνουν τις αναφορές της ταυτότητάς τους και να δέχονται  τις ηθικό-δεοντολογικές αξίες του έποικου ως μέσο αποτίμησης της προσωπικής αξίας και ύπαρξης σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει στο δυτικό κόσμο. Οι όροι του φυσιολογικού, οι κανόνες κλπ, προέρχονται από την επιβολή της πατριαρχικής κοινωνίας.  Έτσι, ο κόσμος της γυναίκας αγνοείται, ακόμα κι από τις ίδιες τις γυναίκες, οι οποίες αναζητούν την ταυτότητά τους σε παραλληλισμό με αυτή των ανδρών.

Αυτές οι υποκουλτούρες, για τις οποίες γίνεται λόγος, δεν είναι προϊόν της βιολογικής ντετερμινιστικής φύσης, όπως θα ισχυρίζονταν εκείνοι που επιθυμούν να διατηρήσουν την κοινωνική ακινησία. Η βιολογία είναι ένας βασικός καθοριστικός παράγοντας που μας καθιστά ευτυχώς διαφορετικούς, αλλά αλληλένδετο με το γεγονός αυτό είναι η δομή των ρόλων που υπάρχουν στο δυτικό πολιτισμό, και διδάσκονται  μέσα από τους παράγοντες κοινωνικοποίησης (οικογένεια, σχολείο, μέσα ενημέρωσης, κλπ) κατά τη διάρκεια μιας διαφορετικής εκπαιδευτικής διαδικασίας για άντρες και γυναίκες.

Όταν κάνουμε λόγο για υποκουλτούρες Α και Θ, λαμβάνεται πάντα υπ’ όψιν η κοινωνική δομή με τις διαφορετικές τάξεις. Επίσης υπάρχουν πολλοί άντρες που είναι καταπιεσμένοι, αλλά μέσα στην ίδια αυτή κοινωνική τάξη, η γυναίκα θα βρίσκεται σε μια κατώτερη θέση στην κλίμακα, ή για το θέσουμε διαφορετικά:  κάτω από τον πιο εξαθλιωμένο άντρα,  βρίσκεται η γυναίκα του. Φυσικά υπάρχουν γυναίκες διαφορετικών κοινωνικών τάξεων, αλλά πάνω από τις κοινωνικές τάξεις, τα κοινωνικοοικονομικά επίπεδα, τη συμμετοχή σε ένα περιβάλλον αγροτικό ή αστικό ή οποιαδήποτε άλλη ένδειξη που μπορεί να ποικίλει, ο κόσμος των ανδρών και εκείνος των γυναικών έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά σε σχέση με  το φύλο στο οποίο ανήκουν και τις κοινωνικές προσδοκίες που έχουν από κοινού. Οι άλλες παράμετροι αλλάζουν με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά κάθε υποκουλτούρας.

Για να δούμε πως διαμορφώνονται αυτά τα βασικά ή κοινά χαρακτηριστικά.
Οι ανθρώπινες συμπεριφορές μπορούν να δομηθούν γύρω από ένα διπολικό άξονα.  Έτσι για παράδειγμα έχουμε:
Δύναμη                              Αδυναμία
Ασφάλεια                           Αμφιβολία
Δραστηριότητα                   Παθητικότητα
Ταχύτητα                            Βραδύτητα

Οι άνθρωποι όμως δεν είναι αποκλειστικά δυνατοί ή αδύναμοι, δραστήριοι ή παθητικοί, όπως και δεν είναι λευκοί ή μαύροι, παρ’ όλο που το διατυπώνουμε έτσι. Μεταξύ αυτών των δύο άκρων, έχει διάφορες εντάσεις λευκού ή μαύρου, δύναμης ή αδυναμίας. Καθώς επίσης και όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι ασφαλές ή ανασφαλές, αναφερόμαστε σε ένα βαθμό ασφάλειας ή ανασφάλειας υποκειμενικό και σχετικό, συγκριτικά με άλλα άτομα, και όχι με απόλυτους όρους. Το ίδιο λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε και για το δίπολο:

Το αρσενικό                       Το θηλυκό.

Η έννοια της αρρενωπότητας ή της θηλυκότητας και των αντίστοιχων ρόλων  είναι μια κοινωνικοπολιτισμική κατασκευή, που σε άλλες κοινωνίες (μη δυτικές), δε θα είχε την ίδια σημασία με αυτήν που παρουσιάζουν οι ανθρωπολογικές  μελέτες ή  με αυτές της κλασικής κοινωνικής ψυχολογίας.

Στη δυτική κοινωνία, κάτω από τη δομή της, εμπεριέχονται αξίες και ρόλοι , μορφές αντίληψης και σκέψης εν ολίγοις, που συνθέτουν μια κοσμοθεωρία, η οποία  τοποθετεί τους ανθρώπους στον κόσμο των γυναικών και στον κόσμο των ανδρών.

Για να γίνει αυτό, η διαδικασία κοινωνικοποίησης είναι διαφορετική για τα δύο φύλα. Οι αξίες που διδάσκονται  στον καθένα ως «αντρικές» ή «γυναικείες»  είναι διαφορετικές, μοναδικές και αντιστοιχούν σε έναν από τους πόλους του παραπάνω άξονα. Έτσι για παράδειγμα: 

Το αρσενικό = άντρες                    Το θηλυκό= γυναίκες

Δύναμη                                           Αδυναμία
Ενεργητικότητα                               Παθητικότητα
Υποκίνηση                                      Δεκτικότητα     
Ταχύτητα                                         Βραδύτητα
Επιθετικότητα                                  Τρυφερότητα

Και κατά συνέπεια, με ό,τι θεωρείται αξία αρσενική ή θηλυκή, διδάσκεται στον καθένα να συμπεριφέρεται με βάση τους συγκεκριμένους ρόλους. Αν για τον κόσμο των ανδρών είναι σημαντική η επιθετικότητα ή η ικανότητα, τους διδάσκουν να είναι επιθετικοί μέσα από παιχνίδια ανταγωνιστικά, βίαια και πολεμοχαρή. Αν είναι σημαντική η δύναμη, τους διδάσκει αυτό που θεωρεί ότι χρειάζεται για να είσαι δυνατός: να μην κλαίει, να μην εκφράζει συναισθήματα όπως η τρυφερότητα, να μην φαίνεται ανασφαλής, κλπ. Το ίδιο συμβαίνει και στη διαπαιδαγώγηση της γυναίκας, όμως με τις αξίες και τους ρόλους αντεστραμμένους.  Της διδάσκουν να είναι τρυφερή, μητρική και στοργική. Της δίνουν κούκλες και αντικείμενα για να τα φροντίσει, να τα πλύνει, να τα ντύσει. Της διδάσκουν να είναι δεκτική στις εξωτερικές  απαιτήσεις μέσα από παιχνίδια που την εισάγουν στις δουλειές του σπιτιού: κουζινούλες, παιδικές μηχανές ραψίματος κλπ. Την ενθαρρύνουν να σέβεται, να υπακούει, να δέχεται και να καλλιεργεί συναισθήματα «γυναικεία» (μπορεί να κλάψει, αλλά όχι να επιτεθεί).

«Το αρσενικό» και «το θηλυκό» συστήνουν τη δομή της ταυτότητας του άντρα και της γυναίκας, αυτό με το οποίο ο καθένας ταυτίζεται βαθειά και αντιπροσωπεύει  ένα συναισθηματικό πλαίσιο δύσκολο να αλλάξει μόνο με την ενήλικη ιδεολογική κριτική, δεδομένου ότι έχει αποκτηθεί σε πολύ πρώιμες ηλικίες και δημιουργεί συγκρούσεις στις αφομοιωμένες συναισθηματικές δομές και στην ορθολογιστική σκέψη.  Αυτή η «αρρενωπότητα» ή «θηλυκότητα», με τον καιρό μπορεί να μετατραπεί σε ένα ανελαστικό  πρότυπο συμπεριφοράς, ένα είδος ασπίδας ολοένα και πιο  άκαμπτο, που εμποδίζει τη ρευστή επικοινωνία σε προσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο.

Αυτό από μόνο του είναι μια πηγή ατομικών συγκρούσεων. Οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη σε διάφορες στιγμές της ζωής μας, να εκφραζόμαστε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, με τρόπο «αρρενωπό» ή «θηλυκό», να νιώθουμε δυνατοί ή αδύναμοι, να εκφραζόμαστε  με τρόπο τρυφερό ή επιθετικό – ανάλογα με το χρόνο, το χώρο ή σε σχέση με τι ή με ποιον-, να επιθυμούμε να ενεργήσουμε με βραδύτητα ή ταχύτητα, να αισθανθούμε τολμηροί ή να νιώσουμε και να εκφράσουμε το φόβο μας , χωρίς αυτό να εμπεριέχει υποχρεωτικά χροιά θετική ή αρνητική. 

(...συνεχίζεται)


από το βιβλίο Psicoerotismo femenino y masculino, της Fina Sanz