Η παγκόσμια γλώσσα του νανουρίσματος

Πηγή: http://www.bbc.com/news/magazine-21035103

Τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν, κάποιος αρχαίος Βαβυλώνιος έγραψε ένα νανούρισμα που τραγουδούσε μια μητέρα στο παιδί της. Μπορεί να έκανε το μωρό να κοιμηθεί, αλλά το μήνυμά του δεν είναι καθόλου καθησυχαστικό – και αυτό εξακολουθεί να αποτελεί ένα χαρακτηριστικό πολλών νανουρισμάτων που τραγουδιούνται σε όλον τον κόσμο σήμερα.

Βαθειά χαραγμένο σε μια μικρή πήλινη πινακίδα, που χωράει άνετα στην παλάμη ενός χεριού, είναι τα λόγια από ένα από πρώτα νανουρίσματα που υπάρχουν στο αρχείο, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 2000 π.Χ.  Είναι γραμμένο σε σφηνοειδή γραφή -  μια από τις πρώτες μορφές γραφής –και θα πρέπει να έχει φτιαχτεί από Βαβυλώνιο γραφέα με μια γραφίδα από καλάμι. Πρόκειται για ένα μάλλον απειλητικό νανούρισμα, στο οποίο το μωρό επιπλήττεται γιατί ενόχλησε το θεό του σπιτιού με το κλάμα του, και φοβερίζεται με τις επιπτώσεις.

«Τα εκφοβιστικά θέματα ήταν τυπικά της εποχής», λέει ο Richard Dumbrill, ένας κορυφαίος ειδικός στην αρχαία μουσική. «Προσπαθούν να πουν στο παιδί ότι έκανε πολλή φασαρία, ξύπνησε το δαίμονα, κι αν δε σταματήσει αμέσως, ο δαίμονας θα το φάει». Αν αυτό μοιάζει περισσότερο τρομαχτικό απ’ ότι κατευναστικό, συμβαίνει γιατί πολλά νανουρίσματα, συμπεριλαμβανομένου κι αυτών που τραγουδιούνται στις μέρες μας, έχουν σκοτεινό υπόβαθρο.

Ένα δημοφιλές νανούρισμα που τραγουδιέται από τη φυλή Λούο, στη δυτική Κένυα αρχίζει με «νάνι, νάνι, νάνι», για να συνεχίσει άγαρμπα με τα λόγια «το μωρό  που κλαίει θα το φάει η ύαινα» - κάτι το οποίο είναι πιθανό σε ορισμένα περιοχές της χώρας.

Το γνωστό αγγλικό νανούρισμα «Rock-a-bye-Baby», επίσης περιέχει κίνδυνο και προειδοποιεί με τον ωραιότερο δυνατό τρόπο ότι το μωρό και το λίκνο του θα πέσουν από το κλαδί ενός δέντρου.

Η νύχτα συσχετιζόταν πάντα με το σκοτάδι και το φόβο και αυτό μπορεί κατά κάποιον τρόπο να εξηγήσει τα απειλητικά θέματα σε ορισμένα νανουρίσματα, λέει η Sally Goddard Blythe, συγγραφέας μιας σειράς βιβλίων για την παιδική ανάπτυξη και διευθύντρια του Ινστιτούτου για τη Νευροφυσιολογική Ψυχολογία.  Αλλά όλα τα νανουρίσματα, ακόμα και τα πιο τρομαχτικά, έχουν, λέει, τις ρίζες τους στην αγάπη, στην τρυφερότητα και στη φροντίδα.  

Πολλά νανουρίσματα, ανεξάρτητα από τη σημασία των λέξεών τους, έχουν μια ειρηνική, υπνωτική ποιότητα. Άλλα πάλι είναι πένθιμα ή σκοτεινά, σαν θρήνος.  «Κάποια σας λένε την ιστορία της χώρας ή σας υποδεικνύουν πώς θα πρέπει ή δε θα πρέπει να ζήσετε τη ζωή σας, κάτι σαν συμβουλευτική στήλη για μωρά», λέει η Zoe Palmer, μια μουσικός που εργάζεται στο «Lullabies Project» στο Νοσοκομείο Royal London.

Η Palmer εργάζεται με νέες μητέρες στο νοσοκομείο, ως μέρος μιας ομάδας μουσικών, βοηθώντας τες να μάθουν και να μοιραστούν τα υπάρχοντα νανουρίσματα, καθώς και τη δημιουργία νέων. Πρόκειται για μια έντονα ποικιλόμορφη κοινότητα, με γονείς από την Κίνα, το Μπαγκλαντές, την Ινδία, καθώς και την Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία και Ανατολική Ευρώπη, αλλά διατείνεται ότι τα νανουρίσματα μοιάζουν εντυπωσιακά μεταξύ των πολιτισμών.

«Όπου κι αν πας στον κόσμο, οι γυναίκες χρησιμοποιούν τους ίδιους τόνους, τον ίδιο τρόπο τραγουδίσματος στα μωρά τους», λέει και σημειώνει επίσης ότι πολλά νανουρίσματα είναι πολύ απλά, με λίγες μόνο λέξεις που επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά.  

Από ρυθμικής άποψης υπάρχουν επίσης κοινά μοτίβα . Τα νανουρίσματα είναι συνήθως σε τριπλό μέτρο ή σε χρόνο 6/8, που τους δίνει  τη «χαρακτηριστική λικνιστική κίνηση», λέει η Sally Goddard Blythe. Αυτό είναι καθησυχαστικό για το μωρό καθώς μιμείται  την κίνηση που το μωρό βιώνει στη μήτρα όταν κινείται η μητέρα.

Εκτός από το να βοηθάει το μωρό να κοιμηθεί, το νανούρισμα μπορεί να εξυπηρετεί και εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Τραγουδώντας με ένα μωρό είναι ένας φυσικός και αποτελεσματικός τρόπος να μοιραστείς νέες λέξεις και ήχους, λέει ο Colwyn Trevarthen, καθηγητής παιδοψυχολογίας στο  Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και αντιπρόεδρος της βρετανικής Ένωσης για την Προσχολική Εκπαίδευση.

Για παράδειγμα, ένα σουηδικό νανούρισμα, «Mors Lilla Olle» (Η μικρή Olle της μαμάς), έχει 8 διαφορετικούς ήχους φωνηέντων, σε 4 ομοιοκατάληκτα ζεύγη.  

Ο Trevarthen μελέτησε για δεκαετίες πως αλληλεπιδρούν οι μητέρες και τα βρέφη τους πρώτους μήνες. Η έρευνά του δείχνει ότι τα μωρά έχουν έμφυτη μουσικότητα και εξαιρετική αίσθηση του ρυθμού. Ακόμα και όταν η μητέρα δεν τραγουδάει στο μωρό, έχει την τάση να μιλάει με ένα μουσικό τρόπο, όπου οι νότες και οι κυματισμοί των λέξεών της ανεβοκατεβαίνουν και ακολουθούν ένα ξεκάθαρο ρυθμό.

Αυτό που είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, λέει, είναι η ακρίβεια με την οποία απαντά το μωρό, με «γουργουρίσματα»  και χειρονομίες, συχνά ακριβώς πάνω στο χρόνο με  τον παλμό και τη ρυθμική δομή των ήχων της. Μωρό και μητέρα συγχρονίζονται , λέει, σαν τους μουσικούς της τζαζ που αυτοσχεδιάζουν.  «Οι άνθρωποι γεννιούνται με όλες αυτές τις πολύ δυνατές ικανότητες έκφρασης», λέει ο Trevarthen.

Στη δεκαετία του 1920, ο ποιητής Federico Garcia Lorca, ο οποίος μελέτησε τα ισπανικά νανουρίσματα, παρατήρησε  τον «ποιητικό χαρακτήρα»  και τη «βαθιά θλίψη» σε πολλά από αυτά. Ένα από τα πιο γνωστά παραδοσιακά νανουρίσματα του Ιράκ, είναι ένα ιδιαίτερα λυπηρό, για τον πόνο των χαμένων συγγενών. Συχνά τραγουδιέται σε κηδείες και καταλήγει  λέγοντας : « Πόσος πόνος στην καρδιά μου. Αχ, γιε μου, πως θα ‘θελα να ακούσω από τους αγαπημένους μου.  

Η θεωρία του Lorca, με την οποία πολλοί ερευνητές θα συμφωνούσαν σήμερα, ήταν ότι μια σημαντική λειτουργία του νανουρίσματος είναι να βοηθήσει τη μητέρα να διατυπώσει τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς της. Με άλλα λόγια, λειτουργούν σαν θεραπεία για τη μητέρα.  

Γνωρίζουμε ότι τα νανουρίσματα κρίθηκαν αρκετά σημαντικά ώστε να καταγραφούν από τους Βαβυλώνιους 4000 χρόνια πριν, αλλά για πόσο ακόμα θα επιβιώσουν;  

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που θα μπορούσαν να απειλήσουν τη συνέχιση της παράδοσης αυτής, όπως για παράδειγμα η ποικιλία από gadgets που διασκεδάζουν και καθησυχάζουν το μωρό που κλαίει, καθώς και η αυξημένη εξάρτηση από την τεχνολογία στην επικοινωνία.

Ίσως η συνήθεια του τραγουδιού να είναι πλέον λιγότερο  μέρος της καθημερινότητας απ’ ότι ήταν στο παρελθόν, όπου οι προηγούμενες γενιές χωρίς τηλεόραση και υπολογιστές, έρχονταν αυθόρμητα πιο κοντά για να τραγουδήσουν και να μοιραστούν ιστορίες.

Ωστόσο, χάρη σε σύγχρονες έρευνες, τα νανουρίσματα  δείχνουν να είναι ακόμα ισχυρά – από την Κένυα στη Συρία και από το Μαρόκο στην Αγγλία.

Ο αρχαιομουσικολόγος Richard Dumbrill υποπτεύεται  ότι υπάρχει κάτι εγγενές στην εμπειρία την ανατροφής ενός παιδιού, το οποίο θα εγγυηθεί την επιβίωση του νανουρίσματος στο μέλλον. «Το αρχαιότερο νανούρισμα είναι σίγουρα  εκείνο που η πρώτη γυναίκα τραγούδησε στο πρώτο της παιδί. Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι τα νανουρίσματα ανήκουν στην ενστικτώδη φύση της μητρότητας».

Η Reem Kelani, μια Βρετανίδα τραγουδίστρια , παλαιστινιακής καταγωγής, συμφωνεί. «Είναι ένα από εκείνα τα οικουμενικά πράγματα. Όποτε τραγουδώ ένα νανούρισμα, όπου κι αν είμαι, υπάρχουν πάντα άνθρωποι που συνδέονται μ’αυτό.
Είναι ο ομφάλιος λώρος… και αυτή είναι η εξαιρετική δύναμη του νανουρίσματος, είναι διαχρονικό και είναι για πάντα».